Bələdiyyə vergilərinin toplanılmasını necə asanlaşdırmaq olar?

Bələdiyyə məsələləri üzrə ekspert bələdiyyə vergilərinin toplanması ilə əlaqədar (səmərəli) təkliflə çıxış edib.

Yenicag.az bələdiyyə eksperti Fərman Salmanlının sözügedən məsələ ilə bağlı məqaləsini təqdim edir:

Bələdiyyələrin maliyyə vasitələrinin və bələdiyyə büdcəsinin formalaşmasında fiziki şəxslərdən toplanan torpaq və əmlak vergilər, yerli əhəmiyyətli tikinti materialları (kərpic-kirəmit gilləri, tikinti qumları, yüksək möhkəmliyə malik olan çınqıl xammalı) üzrə mədən vergisi və digər vergilər mühüm yer tutur. Bələdiyyələr tərəfindən vergilərin düzgün hesablanması və toplanması mexanizmi hələdə özünü tam doğrultmaayıb. Səbəb isə bir çox hallarda bələdiyyə vergisinin toplanılmasını həyata keçirən şəxslərin qeyri peşəkarlığıdır.

Bələdiyyə vergilərinin toplanması prosesində mövcud olan sıxıntılar bədiyyələrin inkişafına mane olur. Bu problemin həlli istiqamətində bələdiyyələr müxtəlif tədbirlər həyata keçirsələrdə nəticələr gözlənilən effekti verməyib. Bələdiyyə vergilərinin ödənilməsi istiqamətində hələdə elə bir mexnizm tətbiq edilməyib ki, tam olaraq özünü doğrulda bilsin. Bələdiyyə vergilərinin toplanılması üçün elə bir mexanizm tətbiq edilməlidir ki, həm sakinlər tərəfindən işin ciddiliyi anlaşılsın, həmdə vergi ödəyiciləri tərəfindən asan və əlçatan olsun. Nece edək ki, bələdiyyələrin vergi yığımı məsələsində müsbət nəticə əldə edək? Zəmanəmiz elektronika və internet zəmanəsidir. Artıq zamanın tələbinə uyğun olaraq istənilən layihənin səmərəli, asan və əl çatan olması üçün İnformassiya Komunikasiya Texnologiyalarına (İKT) müraciət etmək lazımdır. Düzdür Bələdiyyələrin Milli Assosasiyaları tərəfindən Bələdiyyələrin Avtomatlaşdırılmış Məlumat Sistemi “BAMS” adlı proqramı yaradılıb. Lakin “BAMS” proqramı bələdiyyələrin fəaliyyətlərinə nəzarət məqsədiylə yaradılmış proqram olmaqla yanaşı vergi və digər ödənişləri haqqında informasiya bazasıdır. “BAMS” proqramı bələdiyyələrin bütün fəaliyyətini əhatə etdiyi üçün yalnız bələdiyyə nümayəndələrin xüsusi parol ilə giriş izni vardır.

Digər ödəniş vasitəsi olan elektron ödəniş aparatları ilə olan ödənişlərdə gözlənilən nəticəni verməkdə acizdir. Çünki bu sistemdə hansı vergi ödəyicisinin nə qədər vergi ödəyəcəyi və nə qədər vergi borcunun qaldığı barədə məlumat yoxdur.

Bələdiyyələ vergilərinin toplanılmasında səmərəli olacaq xüsusi ixtisaslaşmış proqramın yaradılmasına ehtiyac vardır. Nəzərə alınmalıdır ki, getdikcə nəğd ödənişlər aradan qalxmaqda və nağdsız qaydada hesablaşmalar sistemi inkişaf etməkdədir. Yaxın illərdə nəğd ödənişin yerini elekton vasitələrlə ödənişlər əvəz edəcəklər. Təklif edirəm ki, bələdiyyə vergilərinin toplanılmasında səmərəliyin artırılması və prosesin asanlaşdırılması məqsədiylə 3 mərhələli xüsusi elektron layihə həyata keçirilsin.

Birinci mərhələdə www.belediyyevergileri.az adlı saytın domeni əldə edilsin və həmən adda sayt yaradılsın. Bu saytın əhəmiyyəti nədir?Mövcud ödəniş sistemindən üstün və fərqli cəhətləri nədir və saytda işlər necə qurulmalıdır? Saytın üstünlüyü bundadır ki, saytda hər bir şəhər, rayon, qəsəbə və kənd bələdiyyələrinin bölmələri yaradılmalıdır.

İkinci mərhələdə saytda yaradılmış şəhər, rayon, qəsəbə və kənd bələdiyyələrinin bölmələrinə həmən ərazidə yaşayan və fəaliyyət göstərən vergi ödəyicilərinin məlumat bazası yerləşdirilməlidir. Hər bir vergi ödəyicisin sayt daxilində şəxsi kabineti yaradılmalı və vergi ödəyicilərin bütün məlumatlarını həmən bölməyə daxil edilməlidir. Bura aşağıdakı məlumatlar daxildir:

Şəxsin adı,soy adı və atasının adı.
Ailə tərkibi haqqında məlumat.
Əlaqə nömrələri(şəxsin özünün və ailə üzvlərinin).
Hüquqi ünvanı.
Faktiki ünvanı.
Torpağın ölçüsü.
Tikilinin ölçüsü.
Sənədin növü.
Verginin təyinatı.
Ödəyəcəyi verginin məbləği.

Sayta vergi ödəyicilərinin şəxsi məlumatları daxil edildikcə, məlumatları daxil edilmiş hər bir şəxsə öz bölməsinə daxil olmaq, məlumat almaq və vergilərini ödəmək üçün xüsusi pin kod (Login və parol) verilməlidir. Vətəndaşa pin kod verilərkən indiyə qədər ödədiyi vergi müəyyən edilməli, vergi borcu, illik vergisinin məbləği və verginin əhəmiyyəti haqqında ətraflı məlumat verilməlidir. Şəxsi kabinet nədir? Şəxsi kabinet budurki, vətəndaş sayta daxil olaraq müvafiq pəncərədən yaşadığı ərazini seçdikdən sonra login və parolu daxil edərək özü haqqında bölməyə “şəxsi kabinetə” daxil ola bilər. Burada o özü haqqında məlumatların dəqiqliyini yoxlaya, vergi məbləğini öyrənə, vergilərini ödəyə və vergi qalığı haqqında məlumat əldə edə bilər.

Üçüncü mərhələdə vergi ödəyiciləri üçün daha əlçatan vasitə olan saytın mobil əlavəsi hazırlanmalı və vergi ödəyicisinə verilmiş login və parol vasitəsiylə şəxsin mobil əlavəyə daxil olması təmin edilməlidir.

Vergilərin ödənmə mexanizminə gəlincə elə edilməlidir ki, vergi ödəyicilərinin işləri asanlaşsın.Bunun üçün vətəndaşa maaş kartı, bank kartları, bank hesabından, digər kartlardan və öz mobil nömrəsindən hissə-hissə ödəmə imkanı təmin edilməlidir.

Saytın və mobil əlavəsinin üstünlüyü ondan ibarət olacaq ki, şəxsin vergilərini birbaşa ödəmək imkanı olmadığı təqdirdə il ərzində maaş kartından, bank kartlarından və mobil telfon nömrəsindən hissə-hissə ödəmək imkanı əldə edəcək.Ödəniləcək məbləğdən sonra eyni bank krediti kimi vergi ödəyicisinin məlumat bölməsində vergi borcu avtomatik hesablanaraq qalıq borcun məbləğı və yaxud verginin tamamlanması barədə məlumat yenilənəcək.

Saytda vətəndaşın şəxsi kabinetinin və mobil əlavənin yardılmasının əhəmiyyəti budur ki, hal-hazıra qədər vətəndaş hansı illərdə nə qədər vergi ödədiyi və hansı məbləğdə vergi borcunun qalmasından xəbərsizdir. Problem bundadır ki, hətta bələdiyyələr belə vətəndaşın nə qədər vergi borcu olduğu tam müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər. Lakin sayt vasitəsiylə vergi borcları haqqında məlumatlar mərkəzləşəcək, vətəndaş nə qədər vergi ödədiyini və hansı məbləğdə vergi borcu olduğu haqqında məlumatları öz şəxsi kabinetinə daxil olmaqla öyrənə biləcək. Eyni zamanda bələudiyyələrdə həmçini vergi ödəyicinin nə qədər vergi ödədiyini və qalıq borcunu asanlıqla kontrol edə biləcəklər.

Nəzərə alınmalıdır ki, hər ailədə kompyuter və ağıllı telefonlar var. Demək ki, vergi ödəyicisi özünün və yaxud ailə üzvlərinindən birinin telfonuna mobil əlavə yükləyərək öz evində və yaxud iş yerində vergilərini banka gəlmədən rahat ödəmək və vergi borcunu öyrənmək imkanı əldə edir. Saytın yaranmasının və mobil əlavənin bir çox üstün müsbət cəhətləri var ki, xüsusi olaraq aşağıdakı dörd məsələni qeyd etmək yerinə düşər.

Bələdiyyə ərazisində yaşayan bütün sakinlər barədə mərkəzləşdirilmiş məlumat bazası formalaşdırılacaq.
Bələdiyyələr bir çox hallarda ərazidə baş vermiş alqı-satqılardan xəbərsiz olurlar. Bu zaman vergilərin kimin ödəməsi məsələsidə qaranlıq qalır. Bəzən torpağı və yaxud əmlakı yeni almış şəxs köhnə vergi borclarını ödəmək məcburiyyətində qalır və yaxud əmlakın köhnə vergi borcları ödəməkdən imtina edir. Lakin saytda qeydiyyata düşmüş şəxs işin ciddiyətini anlayacaq əmlakını satdığı təqdirdə torpaq və əmlak borcunun üzərində qalmaması üçün bələdiyyəyə alqı-satqı barədə məlumat verməkdə maraqlı olacaq. Çünki anlaycaq ki, əks halda şəxs bölməsində ildən-ilə adına vergi borcu yüklənəcək. Nəticədə əmlakının yeni sahibi barədə bələdiyyədə məlumat olacaq və bazada əmlakın köhnə sahibinin adı çıxarılıb yeni sahibinin məlumatlarının qeyd edilməsi asanlaşacaq.
Ödənişlər maaş kartı, bank kartları və şəxsin mobil nömrəsindən köçürmə yolu ilə olacaqki, nəticədə birbaşa vergini ödməkdə çətinlik çəkən şəxslər il ərzində ən kiçik məbləğlər olsa belə hissə-hissə ödəmə imkanı əldə edəcəklər.
Vətəndaşlar üçün vergi ödəmə prosesi və vergi borcları haqqında məlumat almaqları asanlaşacaq.
Vergi yığımı ilə məşğul olan şəxslərin manipulyası etmək və yeyinti kimi hallarının qarşısı alınacaq.

Hökməli bələdiyyəsinin sədr müavini, hüquqşunas Fərman Salmanlı