Gömrükdə sahibkarlara “ANBAR TƏLƏSİ” – “Boşalt-yığ” əməliyyatından yığılan milyonlar…

İllər uzunu sahibkarların ən çox haqsızlıqla üzləşdikləri və şikayət etdikləri əsas iki dövlət qurumunun Vergilər Nazirliyi və Dövlət Gömrük Komitəsi (DGK) olduğu mübahisə doğurmur. Siyasi hakimiyyətin qərarından və bu 2 qurumun rəhbərliyindəki dəyişiklikdən sonra vəziyyət əhəmiyyətli şəkildə dəyişdi. Xüsusən də Fazil Məmmədovun vergilər naziri postundan uzaqlaşdırılması və yerinə Mikayıl Cabbarovun təyin edilməsindən sonra vergi orqanında müsbətə doğru ciddi dəyişikliklərin olduğu şəksizdir. Ən azından hazırkı dövrdə vergi sarıdan sahibkarlar nisbətən rahat nəfəs almağa başlayıblar.

Ancaq bütün cəhdlərə baxmayaraq, təəssüf ki, Dövlət Gömrük Komitəsi eyni uğuru təkrarlamaqda çətinlik çəkir. Yəni bu qurumla bağlı şikayətləri tam aradan qaldırmaq hələ ki, mümkün olmayıb. Baxmayaraq ki, artıq 1 ilə yaxındır bu qurumun rəhbəri dəyişib və bu posta, Vergilər Nazirliyindən fərqli olaraq, kənardan yox, elə öz içindən sədr təyin olunub. Yəni hazırki DGK sədri işini çox yaxşı bilən bir kadrdır və bu səbəbdən də, DGK-dakı islahatlar daha sürətlə həyata keçirilməli və daha tez effekt verməli idi.

Əlbəttə, Səfər Mehdiyevin təyinatından sonra DGK-da heç nəyin dəyişmədiyini söyləmək insafsızlıq olardı. Çox ciddi dəyişikliklər qeydə alınıb. Ən azı gömrük üzrə daxilolmaların rəsmiləşdirildiyi, yəni “qara kassa”nın ləğv olunduğu şübhəsizdir. Bunu gömrük üzrə daxilolmaların kəskin artmasından da aydın şəkildə görmək olur. Lakin bir çox sahibkarlar ölkəyə gətirdikləri mal və məhsulların sənədləşdirilməsi zamanı alış qiymətlərinin gömrük əməkdaşları tərəfindən süni şəkildə şişirdilməsindən, bunun da nəticəsi olaraq, sahibkarların ödənişlərinin artmasından gileylənirlər. Yəni ki, uzun illər gömrük orqanı ilə təmasda olan sahbkarlar rəhbərliyin dəyişməsinə rəğmən, gömrük xərclərinin azalmadığını, hətta bir çox hallarda artdığını bildirirlər.

Doğrudur, yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bu ödənişlər əvvəllər qismən sənədləşdirilir, qalan hissəsi “qara kassa”ya gedirdisə, indi demək olar ki, tam rəsmiləşdirilir. Nədən “demək olar ki” dediyimizi aydınlaşdırmağa çalışacağıq. Məsələ ondadır ki, bir çox sahibkarlar öz mallarını gömrük qeydiyyatından keçirən zaman süründürməçilik və bunun nəticəsi olaraq, əlavə xərcə düşmələrindən şikayət edirlər. Misal üçün, laboratoriyadan keçirilərək, yoxlanılmasına ehtiyac olan malların əksəriyyətini rəsmiləşdirmək xeyli vaxt aparır. Bir çox hallarda bir malın laborator analizinin cavabı 7-10 günə verilir. Bu, olduqca uzun müddətdir və müvafiq laboratoriyaların nədən belə ləng işləməsi sual doğurur. Eyni zamanda, gecikmə həmin avtomobillərin gömrükdə saxlanılması ilə bağlı xərcləri artırır və hər maşın üçün təxminən 600-700 dollar təşkil edir. Sahibkar bu məbləği özündən asılı olmayan mənasız səbəblərdən nəqliyyat vasitəsinin sahibinə və digər xərclərə ödəməli olur.

Ancaq sahibkarın “çiləsi” bununla da bitmir. Əgər bir yük maşınında 2-3 cür, yaxud daha çox çeşiddə məhsul varsa, gömrük əməkdaşları heç bir izahat vermədən qaçaqmalçılıqla mübarizə adı altında həmin avtomobili anbara yönəldirlər. Bu da olur sahibkara qurulmuş növbəti “pul tələsi”. Sözügedən prosesi ən çox Bakı Baş Gömrük İdarəsində müşahidə olunur. Eyni situasiyanın Sumqayıt gömrüyündə də mövcud olduğu deyilir. Gömrük əməkdaşları əllərindən gələni edirlər ki, həmin anbarlar boş qalmasın. Hətta bir çox sahibkarlar inspektorların bunu könülsüz etdiklərini, “anbar boş qalan kimi, yuxarıdan zəng gəlir” deyərək, gileyləndiklərini bildirir, sözügedən anbarların daim yük dolu avtomobillərlə təmin olunmasına çalışdıldığını vurğulayırlar. Bu da təsadüfi deyil.

Belə ki, anbara daxil olan hər bir yük maşını boşaldılır, təbii ki, tam böyük əksəriyyətindən heç bir qaçaq mal – filan çıxmır. Sonradan həmin mallar yenidən “tırlara” yüklənilir. Bu “xidmət haqqı” isə yükün miqdarı və ölçüsündən asılı olaraq, 500-600 manatdan başlayır ki, onu da sahibkarın “belindən çıxarırlar”. Və heç kim də izahat vermir ki, malın çeşidinin çox olması onun qaçaq mal olduğuna necə dəlalət edə bilər? Yaxud qaçaq mal nədən elə 1 çeşiddə malın içində ola bilməz?

Yaxşı, deyək ki, əməkdaşlar doğrudan da nədənsə şübhələndilər və yükü boşaltdırdılar. Birincisi, bu soyğunçu “xidmət haqları”nı kim müəyyənləşdirib, hansı rəsmi sənədlə həmin məbləğlər əsaslandırılıb? İkincisi və ən əsası, nədən həmin “xidmət” üçün alınan vəsaitə görə sahibkara heç bir ciddi vergi sənədi, çek verilmir? Bəli, bir çox sahibkarlar iddia edirlər ki, anbarlarda yükün boşaldılıb, yenidən yığılmasına görə ödənilən pulun çeki verilmir(!). Eyni zamanda, sahibkar hər yük maşınının gömrüyə giriş-çıxışına görə, yükün çəkisindən asılı olaraq, təqribən 160-200 manat aralığında vəsait ödəyir ki, bu pula görə də ciddi vergi sənədinin təqdim olunmadığı bildirilir. Və sahibkarlar vergi hesabatı zamanı həmin məbləği özlərinin xərc maddələrində göstərə bilmirlər – kolxozdur yəni! Gün ərzində yüzlərlə belə avtomobilin boşaldıldığını təxmin etsək, rəsmiləşdirmədən, həm də vergidən yayındırılan və kimlərin cibinə axdığı məlum olmayan vəsaitin ayda bir neçə milyon manat olduğu qənaətinə gəlmək olar. Bəs bu, rüşvət deyil də, nədir?

Hansı ki, hörmətli Səfər Mehdiyev son açıqlamalarının birində deyirdi: “Mən tam məsuliyyətimlə bəyan edirəm ki, əgər burada oturanlardan kimsə, mən özüm də daxil olmaqla, heç olmasa 1 manat rüşvət alsaq, həbsxanada oturmağa hazırıq… Əgər korrupsiyaya bulaşmış əməkdaşımı həbs etdirməsəm, o zaman yaza bilərsiniz ki, mənim dediklərimin hamısı boş sözlərdir… Bizim məqsədimiz gömrük sferasında tam şəffaflığa nail olmaq və Avropa standartları ilə işləməkdir…”

Yaxşı, bəs yuxarıda sadalananların adı nədir? Onda yaxşı olar ki, gömrük sədri özü baş verən bu qanunsuzluğa və soyğunçuluğa ad qoysun. Hansı Avropa standartlarında sahibkarın başına bu cür ip salınaraq, fırladılması nəzərdə tutulub?

Sonda onu qeyd edək ki, sahibkara rəsmi və qeyri-rəsmi formada “yüklənilən” bütün bu pullar sonuc etibarilə biz alıcıların od qiymətinə aldığımız malların maya dəyərinə oturur. Nəticədə kimlərsə rəsmi və qeyri-rəsmi planları dolduraraq, “malades” və özlərinə güzəran qazanır, uduzan isə xərci artıb, qazancı azalan sahibkar və taleyilə barışmağa məcbur olan qara günlü sıravi alıcıdır./AzPolitika/