Sərhəd toqquşması: Azərbaycanın planı, Rusiyanın susqunluğu və açıq suallar haqqında – Səxavət Məmməd yazır
Ermənistanla Azərbaycan arasındakı münasibətlər “bitib” deməklə bitəcək cinsdən deyil, olmayacaq da. İki ölkə arasında prosesin tam bitməsi üçün mütləq şəkildə sərhədlər müəyyən edilməli, sülh müqaviləsi imzalanmalıdır. Məsələ ondadır ki, erməni tərəfi buna yaxın gəlmir, gəlməmək üçün də hər variantdan istifadə edir.
Sərhəddəki döyüş toqquşmasına bir neçə yöndən baxmaq olar. Birinci, Qarabağ müharibəsində erməni tərəfi Dağlıq Qarabağı işğal etdikdən sonra ətraf rayonları da işğal etmişdi. Nə qədər erməni tərəfini, onların dövlət rəhbərliyini cani, işğalçı adlandırsaq da, əslində, etdikləri uzaqgörənlik idi. Belə ki, məsələyə dərindən baxanda erməni tərəfi ətraf rayonları Dağlıq Qarabağa bufer zona kimi işğal etmişdilər. Erməni əhalisinin harada məskunlaşmasına baxdıqda açıq şəkildə görürük ki, onlar üçün ətraf rayonlar sadəcə olaraq bufer rolunu oynayıb. Ətraf rayonlarda hətta ağac belə saxlamırdılar. Yalnız əkin-biçin üçün istifadə edirdilər. Bütün eşalonları da ətraf rayonlarda yerləşirdi. Dolayısı ilə Azərbaycan tərəfi də sülh müqaviləsi imzalanmadan özünə bufer zona yaratmaq istəyini ortaya qoyub. Bufer zona yenilik deyil.
Baş verənlər fonunda diqqətdən yayınan bir məsələ var. İki ölkənin delimitasiya komissiyası yaradılsa da, komissiya hansı xəritəni əsas götürəcək, bu, məlum deyil. Ona görə də Azərbaycan ordusunun hazırda mövqeləndiyi yerlərin Ermənistan ərazisi olması da sual altındadır. Çünki xəritələrdə ərazilər müxtəlif cür göstərilir. Yəni baş verənləri bufer zona adlandırmaq özü də yalnış ola bilər. Həmin əraziləri Azərbaycanın suveren torpaqları da saymaq olar. Məsələ ondadır ki, Azərbaycan ordusu təxribatlara cavab verib, erməni mövqelərini dağıdıb, orada mövqe seçərkən heç bir erməni yaşayış məntəqəsini tutmayıb. Yəni buna işğalçılıq demək absurddur.
Bəzən deyirlər, tez idi, ancaq gec də ola bilərdi.
Azərbaycan ordusu təxribatlara cavab olaraq geniş miqyasda əməliyyatlar həyata keçirib. Təbii ki, bu əməliyyatlar itkisiz başa gəlməzdi. Şəhid sayının çox olması bəzi suallar yaradır. Cəmiyyətimiz informasiya ilə təmin edilmədiyi üçün hər zaman suallar açıq qalacaq. Toplum elə bilir ki, 44 günlük müharibə bitəndən sonra qələbə əldə edildiyi üçün heç kim sorğu-sual olunmayıb. Ancaq qələbəyə rəğmən, onlarla komandir heyəti cavab vermək məcburiyyətində qalıb. Yəni şəhid sayı az da olsa, çox da olsa, bəziləri yenə cavab verməyə məcbur olacaq.
Bir qədər də əməliyyatlar barədə.
Təxribatlardan dərhal sonra Azərbaycan ordusu bir neçə istiqamətdə əməliyyatlar həyata keçirib. Sərhədə təhlükə sayılacaq postları və yüksəkliklərdəki mövqelərini darmadağın edib və həmin mövqelər əl dəyişib. Bundan əlavə, ötən yazıda qeyd etdiyim, daha sonra videolardan da göründüyü kimi, Göyçə gölü və Basarkeçər istiqamətindəki mövqelərə nəzarət əldə edilib.
Bu məsələni də açmaqda fayda var. Qarabağı işğaldan azad etmək nə qədər çətin olsa da, Ermənistan ərazisinə daxil olmaq o qədər də çətin deyil. Çünki Qarabağda qarşı tərəfin ən azı 5-6 müdafiə xətti var idi. Ancaq dövlət sərhədi istiqamətində belə deyil. Yəni Azərbaycan ordusu düşmənin və bəzi “sapı özümüzdən olan balta”ların dediyi kimi, işğal etmək üçün hərəkətə keçmiş olsaydı, hazırda bir neçə rayon və onlarla erməni kəndi Azərbaycanın nəzarəti altına keçməli idi. Çünki müdafiə xətti yarılandan sonra heç bir maneə olmayacaqdı. Ancaq Azərbaycan ordusu özünə təhlükə sayılacaq mövqelərdə dayandı və müdafiə olunmağa başladı.
Yazının bu yerində 2016-cı ilin aprelində baş verən döyüşləri və Lələtəpəni yada salmaqda fayda var. Azərbaycan ordusu Lələtəpəni işğaldan azad edən zaman minimum həddə şəhid vermişdi. Ancaq mövqelərdə oturub müdafiə olunan zaman itkilərinin sayı artmışdı. Çünki dəqiq koordinatlara malik olan qarşı tərəf öz keçmiş mövqelərini artilleriya və minaatanlarla vurdu, nəticədə şəhid sayı artdı. 44 günlük müharibə zamanı belə hal bir neçə istiqamətdə yaşanmışdı. Bunlardan biri də Suqovuşan istiqamətində olmuşdu. Qarşı tərəfin 6 taboruna qarşı 4 taborla döyüşən Azərbaycan ordusu Suqovuşanı işğaldan azad etdi. Özü də minimum itkilərlə. Ancaq işğaldan azad edilmiş ərzilərin müdafiəsi zamanı itkilər çoxalmağa başaldı. Çünki yeni mövqelər qurmaq, orada möhkəmlənmək zaman tələb edir. Sərhəddəki döyüş toqquşmasında da eyni hal yaşanıb.
Atəşkəs elan olunandan sonra qarşı tərəf dəfələrlə mövqelərini geri qaytarmaq üçün həmlə edib. Bu həmlə təkcə piyadalarla da olmayıb. Hərbi mənbələrdən aldığım məlumata görə, təkcə bir post üçün bir neçə texnika ilə hərəkət ediblər. Ancaq artilleriya və PUA-ların dəqiqliyi nəticəsində həmlələrin hamısı boşa, daha dəqiqi, yoxa çıxıb.
Azərbaycan elə bir coğrafiyada yerləşir ki, buranın güllük-gülüstanlıq olacağına kimsə söz verə bilməz. Məsələ ondadır ki, bu coğrafiyadakı ölkələr həm də imperialistdir.
Rusiya bir məsələni özündə konkretləşdirib ki, Qarabağ məsələsi ilə iki ölkəyə də təsir imkanını itirib. Rusiyanın susqunluğu da bundan irəli gəlir. Ruslar pusquda durub yeni münaqişə ocağı sevdasındadırlar. Proseslər risklidir. Maraqlar daxilində oynamaq olar, ancaq oyuna gəlmək əsla…
Səxavət Məmməd
