Amerikanın yeni Qafqaz STRATEGİYASI: Sülh, təzyiq və vasitəçilik üçbucağındakı imperialist AMBİSİYALAR

2025-ci ilin yayında ABŞ diplomatiyasının Cənubi Qafqazda aktivləşməsi gözlənilməz deyildi. Lakin bu dəfə prosesin arxasında nə klassik Dövlət Departamenti, nə də sıravi diplomatik nümayəndəliklər dayanır. Səhnəyə çıxan yeni sima – Donald Trampın komandasından olan Stiv Vitkoff həm simvolik, həm də funksional olaraq Vaşinqtonun Qafqaz siyasətində fərqli səhifə açmaq istəyindən xəbər verir.

Moskva–Bakı oxu: Paralel cəbhələrdə balans oyunu

Vitkoffun Moskva və Bakı səfərləri bir-birindən ayrı yox, bir-birinə bağlı prosesin elementləri kimi oxunmalıdır. Moskvada Rusiya rəhbərliyinə açıq şəkildə çatdırılıb ki, Kreml eyni anda həm Ukraynada, həm də Cənubi Qafqazda üstünlük əldə edə bilməz. Bu mesaj, əslində, Qərbin Rusiyanı geosiyasi seçimə məcbur etməsi cəhdidir: ya Qafqazda güzəşt, ya da Ukraynada təzyiqlərin artması. Putinin bu yanaşmanı rədd etməsi isə ABŞ-nin alternativ vasitəçilik kanallarını işə salmasına səbəb olub. Məhz bu nöqtədə Bakıdakı görüşlər ön plana çıxır.

Vaşinqtonun sülh planı: Simvolik məkanlar, konkret mərhələlər

Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanması üçün irəli sürülən iki əsas məkan – Vaşinqton və BƏƏ (Dubay/Əbu-Dabi) diplomatik simvolizm baxımından diqqət çəkir. Bu həm Amerikanın vasitəçi rolunu gücləndirməyə, həm də tərəfləri neytral zəmində qarşı-qarşıya gətirməyə xidmət edir. Vitkoffun təqdim etdiyi mərhələli plan klassik vasitəçilik protokollarına bənzəsə də, özündə yeni elementləri də ehtiva edir. ATƏT-in Minsk qrupunun artıq keçmişdə qalması, ABŞ ilə ayrıca ticarət müqavilələrinin gündəmə gətirilməsi, sülh prosesinə Aİ-nin dəstəyi və iqtisadi paketlərin vəd olunması – bütün bunlar Qafqazda yeni nizam qurmaq məqsədinə xidmət edir.

Bakı və İrəvan: Paralel mövqelər, fərqli dilemmalar

Azərbaycan tərəfi sülh sazişinə hazır olduğunu bəyan etsə də, Ermənistanın daxili siyasi vəziyyəti, revanşist ritorika və konstitusiyadakı ərazi iddiaları əsas narahatlıq mənbəyi kimi qeyd olunub. Vitkoff bu narahatlıqları şəxsən Trampa çatdıracağını bildirib. Ermənistan isə ABŞ tərəfindən həm siyasi, həm də hüquqi təzyiqlərlə üz-üzədir. Senator Marko Rubionun birbaşa müdaxiləsi, konstitusiya dəyişiklikləri ilə bağlı xəbərdarlıq və mümkün sanksiyalar – İrəvanın geosiyasi manevr imkanlarını məhdudlaşdırır. Hətta Ermənistanın Rusiyaya sanksiyaları aşmaq üçün yardım göstərməsi də ayrıca gündəm maddəsinə çevrilib.

İran məsələsi: Dəmiryolunun diplomatik çarpazlığı

Prosesin daha dərin qatında isə İran məsələsi yer alır. Vaşinqtonun Tehranla Oman və Qətər üzərindən dolaylı mesaj mübadiləsi göstərir ki, ABŞ bölgədə İrana qarşı yeni hərbi planlar hazırlamasa da, iqtisadi və nəqliyyat baxımından balans axtarışındadır. Azərbaycanın İran-Ermənistan dəmiryolu bağlantısına razılıq verməsi, lakin Mehri hissəsinin Ermənistan nəzarətində qalması incə, lakin planlaşdırılmış kompromisdir.

Sülhə doğru: Vaxt tələb edən labirint

ABŞ tərəfi hər iki tərəfə vaxt tanımaqla yanaşı, prosesin izlənməsini də nəzarətdə saxlayır. Ermənistanın cavab verməkdə yubatması nəticəsində Dövlət Departamentinin səfəri ləğv olunub, lakin daha sonra prosesin davamı üçün siyasi iradə nümayiş etdirilib. Azərbaycan isə vəziyyətə anlayışla yanaşıb və əlavə zaman verib. Bu, Bakının prosesə konstruktiv yanaşmasının göstəricisi kimi təqdim olunur.

Vaşinqtonun məqsədi: Qafqazda yeni diplomatik reallıq

Stiv Vitkoffun vasitəçiliyi ilə təqdim edilən sülh mexanizmi, əslində, ABŞ-nin Qafqazda mövqeyini gücləndirmək, Rusiya və İranla təsir sahələrini paylaşmaq, eyni zamanda Trampın komandası üçün xarici siyasətdə konkret nəticə göstərmək cəhdidir. Bütün bu proses bir daha sübut edir ki, Qafqazda sülh təkcə regional yox, həm də qlobal güclərin qarşılıqlı balans oyunlarının içərisində formalaşır. Nəticələr isə yalnız tərəflərin iradəsinə yox, həm də onların böyük güclər qarşısında sərgilədiyi mövqelərə bağlı olacaq.

Rafi Müslümov