Göyçə Aşıq Məktəbi: Tarix, sənət və mədəniyyətin dərin kökləri

Azərbaycan aşıq sənəti, xalqımızın zəngin mədəniyyət xəzinəsinin ən parlaq və əzəmətli səhifələrindən biridir. Bu sənət, həm poeziyanın, həm musiqinin, həm də xalqın mənəvi həyatının təcəssümü olaraq qədimdən bəri nəsildən-nəsilə ötürülür. Aşıq sənətinin inkişafında bir çox bölgələrimizin özünəməxsus məktəbləri formalaşıb və onların sırasında Göyçə aşıq məktəbi xüsusi yer tutur.

Dədə Ələsgərin məşhur “Gərəkdir” qoşmasında vurğuladığı kimi, aşıqlıq yalnız saz çalmaq və şeir söyləmək deyil, həm də mənəvi kamillik, mərifət və əxlaq sənətidir. Bu keyfiyyətlər əsrlər boyu Göyçə aşıq məktəbinin ustadlarının əsərlərində və həyatlarında təcəssüm olunub. Bu məqalədə biz Göyçə aşıq məktəbinin yaranması, tarixi, inkişaf mərhələləri, qarşılaşdığı çətinliklər, sənətkarları və müasir vəziyyəti barədə geniş məlumat verəcəyik.

Göyçə mahalının tarixi və coğrafiyası

Göyçə mahalı Azərbaycan türklərinin qədim yaşayış məntəqələrindən biri olmaqla yanaşı, zəngin tarix və mədəniyyətlə dolu ərazidir. Qərbi Azərbaycanın ən böyük mahalı sayılan Göyçə, dörd tərəfdən dağlarla əhatələnmiş, dəniz səviyyəsindən 1900 metr yüksəklikdə yerləşən Göyçə gölü ilə məşhurdur. Gölün sahilləri boyunca və cənubda yerləşən Məzrə düzənliyində əsas yaşayış məntəqələri formalaşıb.

Toponimlərə diqqət yetirəndə, Göyçə adı ilk dəfə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında çəkilir ki, bu da onun qədimliyini və türk-mədəniyyətindəki əhəmiyyətini göstərir. Eposda Göyçə dağları, gölü və digər coğrafi obyektlər xalqımızın mənəvi yaddaşının mühüm hissəsidir. Tarixi mənbələr göstərir ki, eramızın 460-cı illərindən Göyçə hövzəsində türk tayfaları yaşayırdı. Buradakı qəbir daşları, sənduqələr, qoç və at fiqurları qədim dövrlərin mədəniyyətini əks etdirir və bu ərazidə aşıq-ozan sənətinin mövcud olduğunu sübut edir.

Göyçə Aşıq Məktəbinin yaranması və inkişafı

Azərbaycanın aşıq sənəti ümumilikdə 15-ci əsrdən etibarən yüksək zirvələrə çatmışdır. Göyçə mahalı bu sənətin beşiyi sayılır və burada yetişən aşıqlar, xüsusilə Dədə Ələsgər, aşıq sənətinə yeni nəfəs vermiş, onu zənginləşdirmişlər.

Dədə Ələsgər və onun məktəbi saz və söz sənətini incəliklərlə, elmi və mənəvi dərinliklərlə zənginləşdirərək, Azərbaycan aşıq sənətinin klassik ənənələrini formalaşdırıblar. Onların əsərlərində doğma torpağa bağlılıq, vətən sevgisi, mənəvi kamillik ön plandadır. Göyçə aşıq məktəbinin əsas xüsusiyyəti onun həm klassik, həm də xalqın gündəlik həyatını əks etdirən motivləri ustalıqla birləşdirməsidir. Bu məktəbin aşıqları həm mərifət, həm də xalqın dilində incəliklərlə zəngin şeir və musiqi yaradıblar.

Tarixi hadisələrin Göyçə Aşıq Məktəbinə təsiri

20-ci əsrin əvvəllərində, xüsusilə 1918-1920-ci illərdə Göyçə mahalında baş verən siyasi və hərbi hadisələr aşıq sənətinə ağır zərbələr vurdu. Erməni daşnakları tərəfindən azərbaycanlılara qarşı edilən qırğınlar, mədəni irsin məhv edilməsi ilə yanaşı, Göyçə aşıqlarının həyatını da təhlükəyə atdı. Məhz bu dövrdə Dədə Ələsgər doğma yurdunu tərk etməyə məcbur oldu, ən istedadlı şagirdlərindən Aşıq Nəcəf isə qəddarcasına öldürüldü. Bu hadisələr aşıq məktəbinin davamçılarının qorunması üçün mübarizənin başlanğıcı oldu.

Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra da Göyçə mahalının Azərbaycanlı sakinləri üzərində təzyiqlər və deportasiyalar davam etdi. Adların dəyişdirilməsi, mədəni irsin azaldılması siyasəti aşıq sənətinə ciddi ziyan vurdu.

Sovet dövründə Göyçə Aşıq Məktəbi və Aşıq Ələsgərin yubileyi

Sovetlər dövründə Azərbaycan aşıq sənəti həm qorunmağa, həm də müəyyən məhdudiyyətlərə məruz qalırdı. 1972-ci ildə Dədə Ələsgərin 150 illik yubileyi Moskva İttifaqlar Evində təntənəli şəkildə qeyd olundu. Bu yubiley, həm Azərbaycan aşıq sənətinin, həm də Göyçə məktəbinin dünya mədəniyyətindəki yerini bir daha təsdiqlədi. Yubiley komissiyasının tərkibində görkəmli yazıçılar, musiqiçilər və alimlər yer aldı. Bu tədbir aşıq sənətinin Sovet sistemində təbliği üçün əhəmiyyətli mərhələ oldu.

Göyçə Aşıq Məktəbinin bədii xüsusiyyətləri

Göyçə məktəbinin aşıqları saz çalma texnikasında ustalıqları, söz xəzinəsində zənginlikləri ilə seçilirlər. Onların yaradıcılığında vətən, təbiət, sevgi, mənəviyyat mövzuları dərin yer tutur. Üslub baxımından, bu məktəb melodik və ritmik müxtəliflikləri ilə digər məktəblərdən fərqlənir. Dədə Ələsgər və onun davamçıları söz-saz sənətini yüksək bədii səviyyəyə qaldırmış, folklor xəzinəsinə zəngin əsərlər bəxş etmişlər.

Müasir dövrdə Göyçə Aşıq Məktəbi

Bu gün Göyçə aşıq məktəbi Azərbaycan və türk dünyası üçün canlı mədəni irsdir. Məktəbin davamçıları var, onların fəaliyyəti mədəniyyətimizin qorunması və təbliği üçün önəmlidir. Aşıq sənəti müasir dövrdə də öz aktuallığını qoruyur, gənc nəsil arasında geniş yayılır. Dövlət və ictimai təşkilatlar tərəfindən müxtəlif tədbirlər, festivallar keçirilir. Göyçə aşıq məktəbi Azərbaycan mədəniyyətinin incisi, xalqımızın milli ruhunun ifadəsidir. Tarixi çətinliklərə baxmayaraq, bu məktəb öz varlığını qoruyub saxlayıb və gələcək nəsillərə ötürmək üçün zəngin xəzinə yaradır.

Göyçə məktəbinin aşıqları həm Azərbaycan, həm də dünya mədəniyyətinə əvəzsiz töhfələr veriblər. Onların yaradıcılığı müstəqillik, vətən sevgisi və insanlıq ideallarının daşıyıcısıdır./cebhrinfo