“Seçkidə cəmiyyətdən lazımı dəstəyi görmədik“

“Ziyalılar Cəmil Həsənliyə dəstək vermədilər”

“Qurultayın parlament seçkilərindən sonra keçirilməsini məqsədəuyğun hesab edənlər var”

Müsavat Partiyası Mərkəzi İcra Aparatının rəhbəri Arif Hacılının müsahibəsi:

– Müsavatın qurultayının keçirilməsi niyə düyünə düşüb?

– Müsavat Partiyasının qurultayı nizamnaməyə uyğun olaraq, 4 ildən bir keçirilməlidir. Amma hakimiyyətin yaratdığı problemlər ucbatından 8 ildir ki, partiyanın qurultayı keçirilmir. 2011-ci ildən qurultayın keçirilməsinə hazır olduğumuzu bəyan etmişik. Buna görə rayon təşkilatlarında toplantılar keçirilib, qurultay nümayəndələri seçilib, digər təşkilatı, texniki işlər görülüb. Qurultayın təqribən 600 nümayəndəsi var. Eyni zamanda biz qurultayda həm Azərbaycandan, həm də ölkədən kənardan qonaqların iştirak edəcəyini düşünürük. Qurultayda təxminən 800 nəfərin iştirakı planlaşdırılır… Qurultayın keçirilməsi üçün 2011-ci ildən başlayaraq, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə yer ayrılmasına görə müraciət etmişik. Hansısa dəbdəbəli zalın bizə verilməsi tələbini irəli sürməmişik, 800 və daha artıq iştirakçının yerləşəcəyi zalın bizə verilməsini istəyirik. Təəssüf ki, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bu günə kimi bizə belə zal ayırmayıb.

– Qurultayın keçirilməməsi sırf texniki məsələlərlə bağlıdır?

– Partiyanın rəhbərliyində qurultayın keçirilməsi üçün xüsusi bir zərurət olmadığını bəyan edən adamlar var. Xüsusilə də, 2013-cü il prezident seçkiləri ərəfəsində partiya rəhbərliyində olan şəxslərin bəziləri qurultayın prezident seçkilərindən sonra keçirilməsinin məqsədəuyğun olması barədə fikirlər səsləndirirdilər. Bilirsiz ki, 2015-ci parlament seçkiləri keçiriləcək. İndi də parlament seçkilərindən sonra qurultayın keçirilməsini məqsədəuyğun hesab edənlər var. Müsavat Partiyasının başqanı, qurultaya hazırlıq üzrə təşkilat komitəsinin üzvlərinin əksəriyyəti isə qurultayın ləngiməsinin partiyaya ziyan vurduğunu bilir və partiyada bütün strukturlarda yeni seçkilərin keçirilməsi zərurətini anlayır. Qurultayın keçirilməsi həm də partiyanın nizamnaməsinin tələbidir. Nizamnamə partiya üzvləri üçün müqəddəs sənəddir. Biz nizamnamə tələblərinə uyğun olaraq, yaxın zamanlarda qurultayı keçirməyə çalışacağıq.

– Müsavatın bəzi funksionerləri texniki məsələlərə görə partiya nizamnaməsinin pozulmasına etiraz edir…

– Etiraf edim ki, bu məsələ ilə bağlı iki problemlə üzləşmişik. Bir tərəfdən hakimiyyət Müsavatın qurultayının keçirilməsinə maneçilik törədir. Digər tərəfdən qurultayın keçirilməsi üçün müvafiq zal ayrımamaqla problem yaradır. Bu iki ziyanlı olandan birini seçmək məsələsində fərqli fikirlər mövcuddur. Bəzi müsavatçılar deyir ki, partiya qurultayını hakimiyyətin diktəsinə uyğun olaraq, Əmircanda Səttar Bəhlulzadə adına Mədəniyyət Evində keçirməməliyik. Təşkilat Komitəsinin bəzi üzvləri isə hesab edir ki, partiya qurultayının keçirilməsinə hakimiyyətin əngəl törətməsi ilə barışmaq Müsavatın nüfuzuna daha çox xələl gətirir. Bu iki fikir ətrafında müzakirələr davam edir. Son vaxtlar müzakirələr daha da intensivləşib.

– Siz istəyən yeri hakimiyyət ayrımırsa, nə etmək lazımdır? Alternativ variantlar varmı?

– Elə bir yol yoxdur ki, onun alternativi olmasın. İstənilən yolun alternativi var və bu istiqamətdə müzakirələr gedir.

– Müsavat Partiyası növbəti seçkilərə necə hazırlaşır?

– Partiyanın İcra Aparatı sonuncu prezident seçkisindən sonra bütün respublika üzrə rayon təşkilatları strukturlarında inventarizasiya işi aparıb, həmin təşkilatların rəhbərliyi ilə görüşlər keçirilib. Biz bələdiyyə seçkilərində iştirakın məqsədəuyğun olması nəticəsinə gəlmişik. Bizim təqdimatımıza əsasən partiyanın məclisi seçkilərdə iştirakla bağlı qərar verib. Amma bu məsələlərlə əlaqədar dəqiqləşmələr, yəqin ki, seçki kampaniyası ərəfəsində bəlli olacaq.

– Növbəti seçkilərdə birliklər yarana bilərmi?

– Müəyyən birliklər indi də mövcuddur. Düşünürəm, bələdiyyə, xüsusilə parlament seçkiləri ərəfəsində daha geniş birliklər yarana bilər.

– Düşüncə Mərkəzinin tərkibində seçkilərdə iştirak etmək mümkündürmü?

– Düşüncə Mərkəzi daha çox strateji araşdırmalarla məşğul olan, ölkənin ümummilli problemləri ətrafında müzakirələr aparan bir qurumdur. Burada bir çox siyasi və ictimai xadimlər, ekspertlər təmsil olunur. Heç şübhəsiz ki, Düşüncə Mərkəzinə daxil olan şəxslərin bir çoxu 2015-cil ildə parlament seçkilərində namizəd olaraq iştirak etmək niyyətindədir. Seçki kampaniyası ərəfəsində bu və ya digər siyasi xadimlərdər, siyasi qurumlardan ibarət koalisiyalar yarana bilər.

– Hazırda müxalifətdə durğunluq hökm sürür, bir qədər də zəifləyib. Bunu nəzərə alaraq, yeni yaranacaq koalisiyaların perspektivini necə görürsüz?

– Bütövlükdə bu məsələyə yanaşarkən müxalifətin durumunu cəmiyyətin ümumi durumu kontekstindən kənarda, əlahiddə bir durum kimi dəyərləndirməyin əleyhinəyəm. Ümumiyyətlə, Azərbaycan cəmiyyətində ciddi siyasi böhran hökm sürür. Azərbaycan hakimiyyəti faktiki olaraq, ölkədə azad siyasi rəqabəti istisna edən şərait yaradıb. Ölkədə normal siyasi rəqabət şəraiti mövcud deyil. Halbuki, Azərbaycanın öz konstitusiyası və qanunlarına görə bütün siyasi qüvvələrə bərabərhüquqlu fəaliyyət imkanları yaratmağa borcludur. Hakimiyyət nəinki bu istiqamətdə addımlar atmır, həm də demokratik inkişafın qarşısını almaq, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasına mane olmaqla məşğuldur. Bununla belə Azərbaycanda müxalifət qüvvələri öz mövcudluğunu qoruyub saxlayır və fəaliyyətini davam etdirir. 2013-cü ildə keçirilən prezident seçkiləri də göstərdi ki, cəmiyyətdə müxalifət qüvvələrinin kifayət qədər dayaqları və nüfuzu var, ölkədə minimal demokratik şərait yaradılan zaman dərhal vətəndaş cəmiyyətinin yaranması, azad mətbuatın formalaşması, ölkədə kifayət qədər təsir imkanlarına malik olan müxalifət partiyalarının qurulması üçün real siyasi şərait, siyasi zəmin mövcuddur.

– Arif bəy, siz hər şeyi hakimiyyətin üstünə atdınız. Amma müxalifət öz üzərinə düşən işləri də yerinə yetirmir…Qarşılıqlı ittihamlar, intriqalar və.s. Bu qədər birlik yaranıb, nəticə niyə yoxdur…

– Problem birliklə bağlı deyil. Bizə deyirdilər ki, siyasi qüvvələr vahid namizədlə prezident seçkisində iştirak etmir, siyasi xadimlər öz iddialarından geri çəkilmirlər və s. 2013-cü ildə aşağı-yuxarı demək olar ki, bütün demokratik müxalifət qüvvələri bir araya gəlmişdi. Siyasətçilər iddialarından geri çəkildi, heç bir partiyanın üzvü olmayan bir ziyalı prezidentliyə namizəd kimi irəli sürüldü, bütün demokratik qüvvələr də həmin namizədi müdafiə etdi. Nəticə etibarı ilə biz nəyə nail olduq?
Bundan əvvəlki seçkilərdə, deyək ki, 2000-ci ildə keçirilən parlament, 2003-cü ildə keçirilən prezident seçkisində hətta 2005-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində olan siyasi yüksəliş baş vermədi. Azərbaycan cəmiyyətində müxalifətin birliyinin olmaması və ya siyasi xadimlərin iddialarının yüksək olması bəhanəsi ilə prosesə qoşulmayan adamlar yenə də prosesə qoşulmadılar. Bir çox ziyalılar siyasi proseslərdən yenə kənarda dururlar. Halbuki, müxalifət qüvvələri bir araya gəldi, siyasi liderlər öz iddialarından geri çəkildilər, bitərəf bir ziyalı – Cəmil Həsənli prezidentliyə namizəd kimi irəli sürüldü, yenə həmin adamlar, hansılar ki, əvvəllər birliyin olmamasını bəhanə edirdilər, yenə prosesə qoşulmadılar, Cəmil Həsənlini müdafiə etmədilər, bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətinə dəstək vermədilər.

– Niyə dəstək vermədilər?

– Çünki bu adamlar əslində, Azərbaycanda demokratik dəyişikliklər uğrunda mübarizə aparmağa hazır deyillər. Onlar cəmiyyətin mənafeləri naminə şəxsi fədakarlıq nümunəsi göstərməyə hazir deyildilər. Sadəcə olaraq, özlərinin buna hazır olmadığını bəyan etməkdən çəkinərək, müxtəlif bəhanələr irəli sürür, günahı başqalarında axtarırlar. Bu məsələ yalnız ziyalılara aid deyil, bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətində olan bir çox sosial təbəqələrə də, qruplara da aiddir. Müxalifətin bir araya gəlməməsi bəhanəsi ilə, müxalifətin guya, hakimiyyətə qarşı real mübarizə aparmaması və.s bəhanəsi ilə ortaya çıxmayan adamlar üçün 2013-cü ilin prezident seçkiləri çox ciddi bir fəaliyyət imkanı yaratdı. Yəni, heç də şəhərin mərkəzindən uzaq olmayan bir ərazidə – Məhsul stadionunda icazəli kütləvi aksiyaların keçirilməsinə nail olduq. Amma yenə də o aksiyalarda iştirak edən adamlar eyni adamlar idi. Biz insanlardan icazəsiz aksiyalara getmək, burada fiziki təzyiqlərə məruz qalmaq, həbsxanalardan keçmək kimi fədakarlıq göstərmələrini tələb etmirik. Bunu biz edirik, hər kəsdən bunu tələb etmirik. Hər bir Azərbaycan vətəndaşının ölkədə demokratik cəmiyyətin, hüquqi dövlətin qurulması istiqamətindəki mübarizəyə öz töhfəsini vermək vəzifəsi var. Bu vəzifəni hər bir vətəndaş seçki kampaniyası dövründə keçirilən 5-6 kütləvi aksiyada iştirak etməklə, seçki günü hər cür fədakarlıqlara hazır olan insanlara dəstək verməklə yerinə yetirə bilər. Amma Azərbaycan cəmiyyətində olan ümumi böhran, cəmiyyətdə real dəyişikliyin olacağına inamsızlıq nəticəsində insanlar bu prosesə bizim düşündüyümüz və ölkədə real dəyişikliyə nail olmaq üçün kifayət edəcək səviyyədə qoşulmadılar. Cəmiyyətdən lazımı dəstəyi görə bilmədik. Amma bütün bunlar, ruhdan düşməyimizə əsas vermir. Hər bir cəmiyyətdə yüksəliş və böhran dövrləri olur. Hazırda biz eniş dövrünü yaşayırıq. Azərbaycan cəmiyyətinin dünyagörüşü, ümumi düşüncə tərzi, siyasi və intellektual səviyyəsi bizə gələcəyə nikbin yanaşmağa əsas verir. Əminəm ki, ölkədə real siyasi mübarizəyə impuls verən bəzi hadisələr baş verdikdə, cəmiyyət real dəyişiklərin olacağına inandıqdan dərhal sonra çox ciddi siyasi fəallıq başlayacaq. Bu siyasi fəallığın sonunda Azərbaycan cəmiyyəti çox qısa müddətdə bır sıra ölkələrə hətta nümunə ola biləcək cəmiyyət qurmağa nail olacaq.

– Bu prosesdə xüsusilə ziyalıların dəstək vermədiyinə diqqət çəkdiniz. Onların bəziləri müxalifətə dəstək vermək əvəzinə əksinə, Rüstəm İbrahimbəyovu siyasi proseslərə qoşulduğuna görə qınadılar…

– Bizim bir dostumuz şəxsi söhbətlərdə ziyalıların tərifini zarafatyana belə verir: Ali təhsili və ya elmi dərəcəsi olan, hansısa əsəri nəşr olunmuş, heç bir siyasi partiyanın üzvü olmayan şəxsə ziyalı deyilir. Amma əslində, belə deyil. Ziyalılıq hər bir cəmiyyətdə cəmiyyətin inkişaf etməsi, irəli aparılması üçün atılan addımlarla ölçülür. Yalnız böyük rəssam, yazıçı olmaq, deyək ki, hansısa mövzuda dissertasiya müdafiə etmək hələ ziyalı olmaq demək deyil. Bunların heç birini etməmədən belə xalqın problemləri ilə məşğul olmaq ziyalılıqdır. Mən bilmirəm, Martin Lüter Kinqin elmi dərəcəsi var idi, yox idi. Hətta onun heç ali təhsilinin olmasını da bilmirəm. Amma onu bilirəm ki, Martin Lüter böyük ziyalı idi, inqilabi dəyişikliyə nail oldu. Bunun üçün fədakarlıq etdi, insanları öz ardınca apardı . Onun mübarizəsinin nəticələrindən bəşəriyyət bu gün də faydalanmaqdadır. Ziyalılıq budur. Təəssüf ki, Azərbaycanda bu məsələlərlə bağlı düşüncələr bir qədər yanlışdır.

– Ziyalıların bir çoxu İbrahimbəyovun hakimiyyətlə şəxsi konfliktinin olduğunu iddia edirdilər. Deyirdilər ki, şəxsi zəmində konflikti bu dərəcədə şişirtmək doğru deyildi. Doğrudan da, Rüstəm İbrahimbəyovla hakimiyyət arasında şəxsi problemlər vardısa, Müsavat kimi aparıcı partiya necə İbrahimbəyovun ətrafında birləşməyə qərar verdi?

– Rüstəm İbrahimbəyovun siyasi proseslərə qatılmasını, hakimiyyətin yanlış siyasətinə qarşı mövqeyini birmənalı şəkildə ortaya qoymasını bir ziyalı addımı, fədakarlıq nümunəsi hesab edirəm. Mən bunu yüksək dəyərləndirirəm. Hesab edirəm ki, İbrahimbəyov bu addımı ilə bir çox streotipləri qırdı. Bu baxımdan Rüstəm İbrahimbəyovun fəaliyyəti ilə əlaqədar hər hansı iradımız yoxdur. Sadəcə, İbrahimbəyovun Rusiya vətəndaşlığında qalmaqda davam etməsi, Azərbaycana gələrək siyasi fəaliyyətini davam etdirmək imkanlarının olmaması onu bütövlükdə Azərbaycan müxalifətinin lideri statusunda olmasını mümkünsüz edirdi. Biz bu fikrimizdə indi də qalırıq.

– Fransa və İsveçrə prezidentlərinin müxalifətlə görüşünü necə qiymətləndirirsiz? Bu görüşlərin müxalifət düşərgəsinə müsbət təsiri olacaqmı?

– Ukrayna hadisələrindən sonra Qərb, Amerika və dünyanın digər aparıcı, demokratik dövlətləri demokratik qüvvələrə dəstək verməyin yalnız həmin qüvvələr üçün deyil, həm Qərb, Amerika, bütövlükdə bəşəriyyət üçün zəruri olduğunu dərk etdilər. Fransa və İsveçrə prezidentlərinin Azərbaycan müxalifəti ilə təmaslarının yeni keyfiyyətdə ortaya çıxması, beynəlxalq birlikdə demokratik qüvvələrə olan dəstəyin artması məhz bu həqiqətin dərk olunmasının nəticəsidir. Düşünürəm ki, bütün dünyada bu prosesin müsbət nəticələrini görəcəyik .
– Bilirik ki, Azərbaycan müxalifətinin əksər qüvvələri qərbyönlüdür. Müxalifətin bu siyasəti Rusiyanı narazı salmır?

– Müsavat Partiyası Azərbaycanyönümlü partiyadır. Biz Azərbaycanda demokratik bir cəmiyyətin qurulmasını arzu edirik. Bəzən bizim təbliğ etdiyimiz dəyərləri Avropa dəyərləri adlandırırlar. Çünki bu dəyərlər Avropada daha çox qəbul olunur. Amma Azərbaycanda 100 il bundan əvvəl də bu dəyərlər uğrunda mübarizə gedirdi. Böyük Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və onun silahdaşları bütün müsəlman şərqində ilk parlamentli, demokratik cümhuriyyət qurmağa nail olmuşdular. Biz bu dəyərləri bəşəri dəyərlər adlandırırıq və bəşəri dəyərlər uğrunda mübarizə aparırıq. Yalnız Avroatlantik məkana real inteqrasiya yolu ilə ölkənin fundamental problemlərinin həllinə nail olmaq mümkündür. Hesab edirik, Azərbaycanın Rusiya və İran kimi dövlətlərdən asılılığı qəbul olunmazdır. Belə olarsa, Azərbaycan inkişaf edə bilməz.

– Bəzən siyasətçilər Rusiya ilə bağlı yumşaq siyasət yürütməklə bağlı çağırışlar edirlər. Hətta bir qədər də irəli gedərək, Rusiya ilə sıx əməkdaşlığı məqsədəuyğun hesab edirlər. Konkret olaraq, bu məsələ bir müddət öncə Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin (BAXCP) sədri Qüdrət Həsənquliyevin də müsahibəsində əksini tapmışdı. Bununla bağlı nə deyə bilərsiniz?

– Qarabağı və ondan daha böyük əraziləri Rusiyanın-SSRİ-nin tərkibində olduğumuz zaman itirmişik. O zaman Azərbaycanda nəinki Rusiyanın hərbi birləşmələri vardı, ölkəmiz elə Rusiyanın tərkibində olan bir ərazi statusunda idi. Cümhuriyyət dövründən bizə miras qalan 116 min kvadrat kilometr ərazidən yalnız 86,6 min kvadrat kilometri qalıb, onun da 20 faizi işğal altındadır. Qarabağ münaqişəsi də Azərbaycanın SSRİ-nin tərkibində olduğu vaxt baş verdi. 20 Yanvar hadisəsini də Rusiya silahlı qüvvələri törədiblər. Xocalı faciəsi də bu sıraya aiddir. Xocalı soyqırımı Rusiyanın 366-cı motoatıcı diviziyasının birbaşa iştirakı ilə törədilib. Belə bir məqamda Rusiya qoşunlarının Azərbaycana gəlməsi ilə ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasına ümid bəsləmək ən azı sadəlövhlükdür. Biz Azərbaycanda demokratik cəmiyyət qurmaqla, ölkəni iqtisadi baxımdan gücləndirməklə, dünya birliyində ölkənin mövqeyini möhkəmlətməklə, Ermənistanın strateji müttəfiqi Rusiyaya opponent olan güc mərkəzləri ilə real müttəfiqlik münasibətləri qurmaqla Qarabağ problemini həll edə bilərik. Azərbaycanda belə bir dövlət qurulacaqsa, əminəm ki, ölkə yalnız Qərb dövlətlərinə deyil, eyni zamanda Qarabağda yaşayan ermənilərə də cəlbedici görünəcək.

– Hazırda Qarabağın geri qaytarılması ilə bağlı şərait varmı?

– Burada başlıca məsələ Azərbaycan xalqının iradəsidir. Xalq Qarabağın ermənilərdə qalmasını qəbul etmir. Heç vaxt da qəbul etməyəcək. Düşünürəm ki, Qarabağın qaytarılması üçün yaxın zamanlarda uğurlu şərait yaranacaq.

– Amerikada Mərkəzi Asiya və Qafqaz İnstitutunun direktoru Svante Kornel deyib ki, Qərbin Azərbaycan müxalifətinə dəstək verməsindən sonra Rusiyada belə bir plan hazırlayır və bu, daha çox maliyyə şəklində olacaq. Bu məsələ nə dərəcədə ehtimal olunandır?

– Azərbaycan qanunlarına görə ölkədə fəaliyyət göstərən siyasi partiyalar xarici ölkələrdən maliyyələşə bilməz. Bu baxımdan Müsavat partiyası üçün bu mövzu heç zaman aktual olmayacaq. Rusiya isə yalnız Azərbaycanın müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü şübhə altına alan şəxslərə və siyasi qüvvələrə dəstək verir.

– Rusiya müxalifəti ilə əməkdaşlıq edirsinizmi?

– Biz Rusiyadakı müxalifətlə, mətbuat orqanları ilə, ictimai təşkilatlarla sıx əlaqə saxlayırıq. Real əlaqələrimiz var.

– Amma gediş-gəliş hiss olunmur axı…

– Təbii ki, bu əlaqələr arzuolunan səviyyədə deyil. Amma əlaqələrimiz var və biz bu əlaqələri gücləndirməyə çalışırıq. Rusiyanın daxilində demokratiya uğrunda mübarizə aparan çox ciddi qüvvələr var. Düşünürəm ki, bu qüvvələr Rusiyadakı indiki təsəvvürlərin dəyişməsinə, imperiya ambisiyalarından, avtoritar təfəkkür tərzindən imtina olunması sahəsində ciddi dəyişikliklərə nail olacaqlar.