Beynimizin bizə bəlli olmayan dili: Alimlərdən MÜHÜM KƏŞF

Alimlər beyindəki hüceyrələrin göndərdiyi siqnallara deyil, qəbul etdiyi kimyəvi mesajları qeyd edə bilən bir protein hazırlayıblar. Bu gələn siqnallar neyronlar qlutamat adlı neyrotransmitter ifraz etdikdə yaranır. Qlutamat öyrənmə və yaddaş kimi proseslər üçün həyati əhəmiyyət daşıyır, lakin siqnallar çox zəif və sürətli baş verdiyi üçün onları ölçmək çətin olub.

Yenicag.az xəbər verir ki, bu barədə araşdırmanın nəticəsi “Nature Methods” elmi jurnalında yayımlanıb.

Yeni alət bu incə kimyəvi mesajları aşkar etməyə imkan verir və alimlərə uzun müddət gizli qalan beyin rabitəsinin bir hissəsinə çıxış imkanı yaradır.

Gələn siqnalları müşahidə etmək neyronların məlumatı necə emal etdiyini öyrənməyə imkan verir. Hər bir beyin hüceyrəsi minlərlə giriş qəbul edir və onların birləşməsi hüceyrənin çıxış siqnalı verib-verməyəcəyini müəyyənləşdirir. Bu proses qərarların, düşüncələrin və xatirələrin əsasında dayanır.

Qlutamat siqnallarındakı pozuntular altshaymer, şizofreniya, autizm, epilepsiya kimi xəstəliklərlə əlaqələndirilir. Bu siqnalları daha dəqiq ölçmək bu pozuntuların bioloji köklərini aşkar etməyə kömək edə bilər. Eyni zamanda, dərman şirkətləri bu sensorlardan istifadə edərək eksperimental müalicələrin sinaps fəaliyyətinə təsirini izləyə bilərlər.

“iGluSnFR4” (“glue sniffer”) adlanan bu molekulyar göstərici neyronlar arasında ən zəif siqnalları belə aşkar edə bilir. Glutamatın nə vaxt və harada ifraz olunduğunu göstərməklə, öyrənmə, yaddaş və emosiyanı dəstəkləyən beyin fəaliyyətini yeni şəkildə izah etməyə imkan verir.

Beyində milyardlarla neyron var və onlar elektrik siqnalları ilə ünsiyyət qurur. Siqnal aksonun sonuna çatdıqda sinaps adlanan boşluğu keçə bilmir. Bunun əvəzinə, neyrotransmitterlər ifraz olunur. Ən çox yayılan kimyəvi xəbərçi qlutamatdır. O, növbəti neyronu aktivləşdirərək rabitə zəncirini davam etdirir.

Hər bir neyron minlərlə giriş alır və yalnız müəyyən kombinasiyalar onu aktivləşdirir. Yeni protein sensoru alimlərə bu nümunələri birbaşa izləməyə imkan verir. Əvvəlki texnologiyalar çox yavaş və həssaslıqdan məhrum idi, buna görə alimlər yalnız rabitənin fraqmentlərini görə bilirdilər. İndi isə tam ünsiyyət prosesini izləmək mümkündür.

Əvvəllər yalnız çıxan siqnallar ölçülə bilirdi, gələn siqnallar isə çox sürətli və zəif olduğundan görünməz qalırdı. Yeni sensor bu boşluğu doldurur.

Bu kəşf neyroelmə yeni pəncərə açır: neyronların məlumatı necə qəbul etdiyini birbaşa izləmək mümkündür. “iGluSnFR4” artıq tədqiqatçılar üçün əlçatandır və beynin ən böyük sirlərinə cavab tapmağa kömək edə bilər.