İraq İran olur? – KAFKASSAM başqanı Həsən Oqtay “Yeni Çağ” üçün yazdı

Seçkilər demokratiyanın vacib elementidir. Bu mənada İraqda da seçkilər keçirildi. İraqda son parlament seçkilərində İrana bağlı siyasi və yarımhərbi qrupların qələbəsi regional müşahidəçilər tərəfindən narahatlıqla qarşılanır.

Ekspertlər razılaşırlar ki, səsvermənin nəticələri təkcə daxili güc balansını əks etdirmir, həm də İranın İraq siyasi sistemindəki təsirinin dərinliyini açıq şəkildə ortaya qoyur. Bu ideoloji və təşkilati genişlənmənin nəticələri isə ilk baxışdan göründüyündən daha təhlükəli ola bilər.

İraqda keçirilən son seçkilərin nəticələrinə əsasən, İran ABŞ əleyhinə olan və Baş nazir Sudanisiz hökumət qurmağı hədəfləyəcək.

İraq Mərkəzi Seçki Komissiyasının ilkin məlumatlarına görə, Baş nazir Məhəmməd Şia əl-Sudaninin yaratdığı “Yenidənqurma və İnkişaf” alyansı 46 mandatla birinci olub. Sudaninin tanınmış şiə ailəsi ilə əlaqələrinə baxmayaraq, onun siyasi platforması Türkiyə və Qərblə dialoqa diqqət yetirir, bu da onun siyasi gücünü İranın təsirinə qarşı əks-qüvvəyə çevirir. Bununla belə, Tehranla birləşən və ya İran hakimiyyətinə qarşı olmayan partiyaların ümumi sayı təxminən 200 yer qazanıb.

ABŞ-ın terror təşkilatı elan etdiyi Həşdi Şabi hərəkatının əsas təşkilatları əhəmiyyətli sayda yerlə parlamentə daxil olublar. Asaib Əhli Haq 27, İmam Əli Briqadası 8, İraq Hizbullahı 6, Seyid əl-Şühəda Briqadası 4 yer, iranpərəst Rəyan Çəldani isə 2 yer qazanıb. Vaşinqton tərəfindən terror təşkilatı elan edilməyən Bədr Təşkilatı 18 mandat əldə edib. İranyönlü siyasi partiyalar da əhəmiyyətli təmsilçilik qazanıblar: Nuri əl-Malikinin partiyası 28, Əmmar Həkimin bloku isə 15 yer qazanıb.

Tələbani ailəsinin rəhbərlik etdiyi və İranla sıx bağlı olan Kürdüstan Vətənpərvərlər İttifaqını, habelə Tehranın birbaşa və ya dolayısı ilə təsiri altında olan bir sıra kiçik qrupları nəzərə alsaq, aydın olar ki, bu qüvvələrin tutduğu yerlərin sayı 153-ü ötür. Üstəlik, ən böyük sünni blokları olan Takaddum koalisiyası və Suverenlik koalisiyası (müvafiq olaraq təxminən 36 və 18 yer) İranın təsirinə qarşı durmağa qadir görünmür. Maraqlıdır ki, parlamentin keçmiş spikeri Məhəmməd əl-Halbusi məhz Tehrana müqavimət göstərdiyi üçün vəzifəsindən uzaqlaşdırılıb və siyasətə yalnız anti-İran mövqeyindən tamamilə əl çəkmək şərti ilə qayıtmağa icazə verilib.

Tehranın birbaşa və ya dolayı təsiri altında olan qüvvələrin mandatlarının sayı 153-ü ötür.

Ekspertlər vurğulayırlar ki, sünni parlamentarilərin yalnız kiçik bir hissəsi İran hegemonluğuna açıq şəkildə qarşı çıxmağa hazırdır. Nəticədə, parlamentdə son 20 ildə ən güclü iranpərəst blok yaranıb ki, bu da Səddam Hüseyn rejiminin devrilməsindən sonra görünməmiş bir vəziyyətdir.

Nəticədə, İranın İraqa tam nəzarət etməsinə qarşı çıxan qüvvələr özlərini açıq-aydın azlıqda görürlər: cəmi 100-ə yaxın yerə malikdirlər. Bunlara Baş nazir Sudaninin partiyası, Bərzaninin Kürdüstan Demokratik Partiyası, Suverenlik Koalisiyası və bir neçə kiçik siyasi qrup daxildir. Onların potensialı Tehranın yüksəlişinin qarşısını almaq üçün açıq şəkildə yetərli deyil.

Analitiklər mövcud vəziyyətin əsas səbəblərindən biri kimi, uzun müddətdir Tehrana qarşı çıxan nüfuzlu şiə lideri Müqtəda əs-Sədrin seçkiləri boykot etməsini göstərirlər. 2021-ci il seçkiləri iranpərəst qüvvələr və Sədr düşərgəsi arasında nisbətən bərabər balanslaşdırılmışdı. Lakin Sədrin hazırkı seçkilərdə iştirakdan imtina etməsi İrana siyasi mənzərə üzərində faktiki olaraq maneəsiz nəzarət yaratmaq imkanı verdi.

Bir çox Yaxın Şərq ekspertləri parlament seçkilərindən sonrakı nəticələri İraq üçün strateji uğursuzluq kimi qiymətləndirirlər. Birincisi, parlamentin əhəmiyyətli bir hissəsi indi mülki siyasətçilərdən deyil, dövlət institutlarını zəiflədən silahlı qrupların nümayəndələrindən ibarətdir. İkincisi, Baş nazir Sudaninin təşəbbüsləri, o cümlədən onun Həşd əş-Şabi hərəkatını tərksilah etmək və sivil siyasətə inteqrasiya etmək cəhdləri çox güman ki, uğursuzluğa məhkumdur.

Bu inkişaf ABŞ üçün ciddi problem yaradır. Tramp administrasiyasının Bağdadla münasibətləri yenidən qurulması Sudan hökuməti daxilində mötədil qüvvələrlə əlaqələrin gücləndirilməsini tələb edirdi. Təsadüfi deyil ki, ABŞ prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Mark Sawayan “İraqın gələcəyində İranın dəstəklədiyi silahlı milislərə yer olmadığını” vurğulamışdı. İraqın xarici işlər naziri Fuad Hüseyn də bu fikri dəstəkləyir və şiə tərəfləri Vaşinqtonun xəbərdarlıqlarına qulaq asmağa çağırır.

Bu kontekstdə ABŞ və regional təşkilatlar arasında İsrailin İrana mümkün hücumu ilə bağlı müzakirələrdə İraqdakı Həşd əl-Şaabi hədəflərinə hücum ssenarisi dəfələrlə gündəmə gətirilib. Lakin Vaşinqton kritik məqamda Baş nazir Sudaninin mövqeyini pozmamaq üçün bu variantı nəzərdən keçirməkdən imtina edib.

Həsən Oqtay Türkiyə Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzi (KAFKASSAM) başqanı