Qeyri-sabit geosiyasi vəziyyətin KONTURLARI – Rəfi Müslümov yazır

Geosiyasi vəziyyət dəyişkən və qeyri-sabit olaraq qalır. Gələcək hadisələrlə bağlı müəyyən proqnozlar vermək mümkün olsa da, bir sıra faktorlar var ki, onlar üzərində dəqiq hesablamalar aparmaq belə çətindir.

Məsələn, Ukrayna müharibəsi nəticəsində formalaşan situasiyanı götürək. Donald Tramp seçki kampaniyası zamanı 24 saat ərzində Ukrayna müharibəsini dayandıra biləcəyini bəyan edirdi. Yanvarın 20-dən etibarən Tramp hakimiyyətdədir, lakin Ukraynadakı müharibə hələ də davam edir. Üstəlik, onun vasitəçiliyi ilə əldə olunan və münaqişə tərəflərinin enerji infrastrukturuna hücum etməməsi ilə bağlı razılaşma faktiki olaraq işləmir.

Bu şəraitdə bir çox ekspertlər hesab edir ki, Ukrayna müharibəsi hələ uzun müddət davam edə bilər. Çünki nə Ukrayna, nə də Rusiya əsas məsələlərdə güzəştə getmək niyyətində deyil. Hər iki tərəf qələbə qazana biləcəyinə inanır. Ukrayna hələ də Qərbin davam edən dəstəyi sayəsində müəyyən mərhələdə vəziyyəti öz xeyrinə dəyişə biləcəyinə ümid edir. Xüsusilə Avropanın Kiyevə yardım məsələsində sərt mövqe tutması və dəstəyi davam etdirməkdə maraqlı olması bu ümidləri gücləndirir. Bununla yanaşı, Ukrayna hakimiyyəti Rusiya tərəfindən işğal edilmiş ərazilərin güzəştə gedilməsini gündəmə gətirməkdən çəkinir, çünki bu, cəmiyyətdə məğlubiyyət kimi qəbul edilə bilər.

Rusiya tərəfi isə atəşkəs barədə razılığa gəlmək niyyətində deyil. Moskva hesab edir ki, bu, Kiyevə Qərbdən yeni silah tədarükləri almaq mövqelərini gücləndirmək və əlavə qüvvələri cəlb etmək üçün fürsət verəcək. Buna görə də Rusiya problemi tam həll etmək və gələcəkdə Ukraynanın yeni hərbi əməliyyatlara başlamaq imkanlarını məhdudlaşdırmaq strategiyasına üstünlük verir. Eyni zamanda, Kreml düşünür ki, əgər Ukrayna müəyyən mərhələdə müqavimət göstərə bilməsə, qəti qələbə qazanmaq mümkündür. Bundan əlavə, hazırkı cəbhə vəziyyətinin Rusiya üçün əlverişli olduğu və qoşunlarının irəlilədiyi nəzərə alınarsa, Moskva atəşkəsin gecikməsində maraqlıdır.

Rusiya və Ukraynanı danışıqlar masasına gətirən yeganə mühüm amil ABŞ-nin hər iki tərəfə göstərdiyi təzyiqdir. Bununla yanaşı, Vaşinqtonun Moskva ilə münasibətləri normallaşdırmaq istədiyi də müşahidə olunur. ABŞ eyni zamanda Rusiya və Çinin yaxınlaşmasının qarşısını almağa çalışır. Çünki Pekinin artan gücü perspektivdə ABŞ-ın qlobal üstünlüyünə meydan oxuya bilər.

ABŞ-Rusiya münasibətlərində gərginliyin azalması fonunda Avropada öz hərbi potensialını gücləndirmək barədə düşünməyə başlayıblar. Xüsusilə ABŞ Avropanın təhlükəsizliyini tam təmin etməyə həvəsli deyil. Digər tərəfdən, Vaşinqton ticarət rüsumları vasitəsilə Avropa, Çin, eləcə də Kanada və Meksika üzərində öz iqtisadi oyun qaydalarını diktə etməyə çalışır.

Bu səbəbdən Avropa İttifaqı artıq daha müstəqil hərəkət etmək və beynəlxalq münasibətlərdə diversifikasiya siyasəti yürütmək üçün addımlar atır. Çünki Avropa təhlükəsizlik baxımından ABŞ-dən, iqtisadi baxımdan Çindən, enerji təchizatı baxımından isə Rusiyadan asılıdır. Lakin Ukrayna müharibəsinin başlamasından sonra Avropaya Rusiya enerji resurslarının tədarükü əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.

Yaxın Şərqdə də vəziyyət qeyri-sabit və mürəkkəbdir. ABŞ Yəməndə husilərin mövqelərinə yeni zərbələr endirərək İranın müttəfiqlərinə dəstək verməsini dayandırmasını tələb edir. Tramp isə İranla yeni nüvə sazişi bağlamaq istəyir və əks halda, Tehranın ciddi problemlərlə üzləşəcəyini bildirir. İran ətrafındakı vəziyyət o qədər ciddidir ki, ABŞ regionda hərbi texnika toplamağa başlayıb. Hətta hərbi toqquşma ehtimalı da istisna edilmir…