Yüngülləşməyən proqram, ağır çantalar – gələcəyimizi əyən yükdən necə XİLAS OLAQ?

Gələcəyimiz barədə danışarkən ilk növbədə övladlrımızın sağlam bədən və sağlam ruhla böyüməsinin cəmiyyətin gələcəyi üçün həyati əhəmiyyət daşıdığını vurğulamaq lazımdır. Təəssüf ki, bu gün məktəblilərin gündəlik həyatında ciddi problemlərdən biri dərs kitablarının həddindən artıq ağırlığıdır. Çox zaman çiyinlərində onlarla kitab və dəftər daşımaq məcburiyyətində qalan uşaqlar fiziki baxımdan ağır yüklənməyə məruz qalır, nəticədə onlarda onurğa əyriliyi – skolioz kimi xəstəliklər müşahidə olunur. Bu isə təkcə fiziki sağlamlığa zərər vurmaqla kifayətlənmir, həm də psixoloji vəziyyətə, özünəinam hissinə və ümumi inkişaf prosesinə mənfi təsir göstərir.

Cəmiyyətin və dövlətin üzərinə düşən əsas vəzifə bu təhlükəni vaxtında görmək, dərs prosesini uşaq və gənclərin sağlamlığına uyğunlaşdırmaq, həmçinin onların mənəvi inkişafını dəstəkləyəcək balanslı təhsil mühitini yaratmaqdır.

Yenicag.az-a açıqlamasında tanınmış həkim Adil Qeybulla deyib ki, uşaqlarda skoliozun yaranması çox vaxt müxtəlif səbəblərlə bağlı olur:

“Burada valideynlərin diqqətsizliyi də mühüm rol oynayır. Məsələn, valideyn uşaq çimərkən və ya geyindirərkən onun bədən quruluşuna nəzarət etmir. Çox hallarda uşaqlarda əhəmiyyətli dərəcədə skolioz inkişaf edir, amma valideynlərin xəbəri olmur. Yalnız klinik əlamətlər – daxili orqanların sıxılması, tez yorulma, bel və kürək ağrıları meydana çıxdıqda problemin fərqinə varılır. Təəssüf ki, bu istiqamətdə xüsusi bir monitorinq sistemi mövcud deyil”.

O, diqqətə çatdırıb ki, uşaqlarda skoliozun yaranmasının bir neçə əsas səbəbi var:

“Xüsusilə də hündürboylu uşaqlarda skolioza meyl daha çox olur. Onların onurğa sütununun ətrafındakı düz əzələlər zəif inkişaf edir. Zərif bədən quruluşlu, fiziki əmək və idmanla məşğul olmayan, daha çox oturaq həyat tərzi keçirən uşaqlar risk qrupuna daxildir. Telefonla çox oynamaq, uzun müddət müəyyən pozada uzanmaq və ya televizora baxmaq, müxtəlif qadcetlərdən həddən artıq istifadə etmək də onurğada əyrilik yarada bilir. Bu da inkişaf dövründə olan uşaqlarda sümük-istinad sisteminə ciddi təsir göstərir və nəticədə onurğa bir tərəfə əyilir”.

Həkim onu da söyləyib ki, ağır məktəb çantaları da skoliozun yaranmasına səbəb olan amillərdəndir:

“Uşaqlar məktəbə gedərkən və qayıdarkən daim çantada ağır kitablar daşıyırlar. Çantanın çəkisi bəzən 10 kq və ya daha çox olur ki, bu da uşaq üçün həddindən artıq yüklənmə deməkdir. Ona görə də məktəblərdə uşaqlar üçün şkafların olması vacibdir ki, həmin gün istifadə edilməyən kitabları orada saxlaya bilsinlər. Əks halda artıq yük tədricən onurğanı bir tərəfə əyir”.

“Bundan başqa, uşaqların çantanı belinə yükləyib valideyn tərəfindən qolundan dartılaraq aparılması da əlavə yük yaradır. Ona görə də uşaqların yükünü yüngülləşdirmək, onların oturuşuna, duruşuna və hərəkətlərinə diqqət etmək lazımdır. Parta arxasında daim bir tərəfə əyilmələrinin qarşısı alınmalıdır. Ən əsası isə uşaqlara düzgün duruş vərdişləri öyrədilməli, bədən tərbiyəsi və əmək dərslərində bu məsələlərə xüsusi diqqət ayrılmalıdır. Biz uşaqları qorumalı, onların sağlam onurğa ilə böyüməsinə şərait yaratmalıyıq” – deyə o, əlavə edib.

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin sektor müdiri, elm və təhsil məsələləri üzrə tədqiqatçı Elmin Nuri isə bildirib ki, ağır tədris proqramı, dərs yükünün mürəkkəbliyi və məktəbli çantalarının ağırlığı ilə bağlı mövzular hər il tədris ili başlamazdan az əvvəl müzakirəyə çıxarılır:

“Amma hələ də bunun icbari tətbiqini görmürük. Biz dəfələrlə – televiziyada, onlayn platformalarda, çap mediasında, sosial şəbəkələrdə bu məsələyə münasibət bildirmiş, təkliflər irəli sürmüşük. Amma bütün bunlar söz olaraq qalır, nəticə isə yoxdur. Artıq düşünürəm ki, bu haqda danışmağın da bir mənası qalmır. Axı görünən dağa nə bələdçi? Hamı bilir ki, bizdə tədris yükü ağırdır. Bu yük məktəblilərin psixoloji, zehni və fizioloji imkanlarını aşır. Bu mövzuda dəfələrlə təkliflər səsləndirmişik, məsələn, “şagirdi ağır məktəbli çantasından necə xilas etmək olar?” kimi. Amma ortada nəticə yoxdur. Mən demirəm ki, biz bir söz dediksə, dərhal qərar qəbul olunmalıdır. Xeyr, sadəcə, bir tədqiqatçı, bir analitik təkliflərini irəli sürürsə, bu təkliflər ictimai müzakirəyə çıxarılmalı, sonda isə praktiki faydaya çevrilməlidir. Bu, həmin şəxsin də cəmiyyətə xidmətinin göstəricisidir”.

“Amma mən hələ də düşünürəm ki, niyə biz bu məsələləri illərdir danışırıq, amma dəyişiklik yoxdur? Elə mövzular var ki, ildə bir neçə dəfə qabardılır, amma nəticə olmur. Məktəbli çantalarının ağırlığı və tədris proqramının çətinliyi də belə mövzulardandır. 2025–2026-cı tədris ili gəlir. Sentyabrın 15-nə, yəni cəmi 20 günə yeni tədris ili başlayır. Əmin olun ki, bu məsələ məktəblərin açılmasına bir neçə gün qalmış yenidən müzakirəyə çıxarılacaq, sonra isə heç nə olmamış kimi unudulacaq. Halbuki bu məsələ xüsusi proqram əsasında, vahid bir müstəvidə öz həllini tapmalıdır”, – deyə o, əlavə edib.

Müsahibimiz qeyd edib ki, ağır məktəbli çantası dediyimiz təkcə əşyanın çəkisi deyil:

“O, həm də tədris proqramının ağırlığının göstəricisidir. Çünki çantalar yalnız ona görə ağır olur ki, içərisinə həddindən artıq kitab, dəftər və lazımsız vəsaitlər yığılır. Məktəbli çantası bugünkü ağır tədris proqramının əyani təcəssümüdür. Və bu mənzərə gələcək üçün xoş gözləntilər vəd etmir. Təəssüf ki, biz bunu açıq deməliyik. Birincisi, ağır məktəbli çantası şagirdin sağlamlığına üç istiqamətdə – fiziki, psixoloji və zehni cəhətdən zərər vurur. İkincisi, tədris proqramı yüngülləşdirilməlidir. Elm və Təhsil Nazirliyi bu istiqamətdə konkret addımlar atmalıdır”.

“Məsələn, dərs kitabları iki hissəyə bölünə bilər. Tutaq ki, 7-ci sinfin fizika və ya 3-cü sinfin riyaziyyat kitabı yanvar ayına qədər olan mövzuları əhatə edən ayrıca bir kitab şəklində, yanvar–iyun proqramı isə ayrıca ikinci kitab şəklində hazırlanmalıdır. Bu, həm çəkini, həm də ölçünü azaldacaq, proqramı daha çevik və mobil edəcək. Nəticədə şagird ağır məktəbli çantasından qismən xilas ola biləcək. Proqramın yüngülləşdirilməsinə gəldikdə isə bunun üçün milli təhsil modelinə ehtiyac var. Biz gah Sinqapura, gah Yaponiyaya, gah Koreyaya baxır, öz proqramımızı onlara uyğunlaşdırmağa çalışırıq. Amma bu, effekt vermir. Nəticədə isə ortada yarımçıq, tam oturuşmayan bir model qalır”, – deyə mütəxəssis fikirlərini tamamlayıb.

Məsimə Məmmədova

Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı” istiqaməti üzrə hazırlanmışdır.