Anar YUSIFOĞLU: Kişilərin günü

1918-ci ilin mayın 28-də Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdi, ancaq milli hökumət ölkənin paytaxtında fəaliyyət göstərmək imkanında deyildi. Çünki ermənilər faktiki olaraq Bakını ələ keçirmişdilər, hər yerdə kəndlər talanır, silahsız əhali qətlə yetirilir, daşnakların illər uzunu qurduğu plana uyğun azərbaycanlılar soyqırıma məruz qalırdılar.

1918-ci il sentyabrın 15-də Nuru Paşanın başçılıq etdiyi Osmanlı qoşununun yardımı ilə Bakı azad olunandan sonra qırğınların geridə qalması inamı yarandı. Nə təəssüf ki, bu inam cəmi ikicə ay davam elədi – Birinci Cahan savaşında məğlub olan Osmanlı imperiyası Qafqaz İslam Ordusunu bölgədən geri çağırmağa məcbur oldu və beləliklə, yenicə müstəqillik qazanan Azərbaycan müdafiəsiz qaldı. Yeganə çarə hansı yolla olursa-olsun Milli Ordunun tez bir zamanda formalaşdırılması idi. Oktyabrın 23-də parlamentin Milli Ordu yaradılmasıyla bağlı qərar qəbul edildi.

Ermənilər Azərbaycan sərhədləri daxilində qırğınlarını davam etdirirdilər, hər gün onlarla kəndin dağıdılıb talan edilməsi, uşaqların süngülərə keçirilməsi, hamilə qadınların kürəklərinə qaynar samovar bağlanılması, camaatın məscidlərə doldurularaq yandırılması barədə xəbərlər gəlirdi, milli hökumət isə bu soyqırımın qarşısını almaqda aciz idi.

Həmin dövrdə milli ordunun yaradılması qat-qat çətin idi. Birincisi, ona görə ki, hakimiyyət strukturları hələ formalaşmamışdı, kadr problemləri vardı, dövlətin büdcəsindən isə danışmağa dəyməzdi. İkincisi, İngilis qoşunlarının komandanı general Tomson Bakının ordusuz olmasını tələb etmişdi və Müdafiə Nazirliyi fəaliyyətini Gəncədə davam etdirmək məcburiyyətindəydi. Bütün dövlət strukturlarının Bakıda yerləşdiyi bir məqamda Müdafiə Nazirliyinin Gəncədə fəaliyyət göstərməsi hərbi strukturların formalaşması üçün böyük çətinlik yaradırdı. Üçüncüsü, Naxçıvanda Andronik, Lənkəranda isə 6 minlik rus qoşunları bu əraziləri ələ keçirmişdilər və faktiki olaraq Azərbaycan bir neçə tərəfdən daxili müharibə şəraitindəydi. Dördüncüsü isə müəyyən hazırlığı olan ehtiyata buraxılmış əsgərlər demək olar ki, yox səviyyəsindəydi. Çünki Rusiya imperiyası azərbaycanlıları hərbi xidmətə aparmırdı və uzun illər düşünülmüş şəkildə hərbidən uzaqlaşdırılan millətin döyüş taktikasına yiyələnməsi asan olmayacaqdı. İnsanlarda hərbi təsəvvürün olmaması və rus ordusundan qopan erməni əsgərlərinin Azərbaycan ərazisində vəhşiliklər törətməsi əhalinin övladlarını əsgərliyə göndərməsinə də mane olurdu.

Bu günlərin çətinlikləri haqqında təsəvvür üçün Səməd bəy Mehmandarovun parlamentə yazdığı müraciət kifayət eləyir: «Hamı Ordunun yaradılmasını vacib sayır, ancaq heç kim öz övladını əsgərliyə göndərmək istəmir!»

Bütün çətinliklərə baxmayaraq, 1919-cu ilin payızında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Milli Ordusu nəinki yaradılmışdı, hətta Naxçıvan və Qarabağda erməni silahlı qüvvələrinə qarşı ilk uğurlu əməliyyatlarını həyata keçirmiş, Lənkəranı rus qoşunlarından büsbütün təmizləmişdi.

1920-ci ilin yanvarında ingilis diplomatlarının tərkibində Azərbaycana səfər edən jurnalistin yazdığı məqaləsində isə artıq Azərbaycan Milli Ordusunun qüdrəti görünür: Sitat: «Məndə Bakı haqqında elə təsəvvür yaratmışdılar ki, burada yarımvəhşi insanlar, qarmaqarışıq ölkə, intizamsız və heç nəyə qadir olmayan əsgər görəcəyimi təsəvvür edirdim. Ancaq Bakıda həddindən artıq mədəni və qonaqpərvər əhali ilə qarşılaşdım. Qısa müddətdə yaranan ordu isə intizamına və səriştəsinə görə ingilis ordusuna nümunə ola bilər! Bu 40 minlik dəmir intizama malik ordunu rus ordusunun keçmiş generalı Səməd bəy Mehmandarov cəmi bir ilə yarada bilib».

Bu, o Səməd bəy Mehmandarovdur ki, Denikinin Azərbaycan hökumətinə yazdığı təhdidedici məktub parlamentdə müzakirə olunarkən parlamentarilərin narahatlığını bircə cümləylə aradan qaldırmışdı: «Siz narahat olmayın! Denikin mənim müdafiə naziri olduğum ölkəyə cəsarət eləyib hücum edə bilməz!»

Denikin doğrudan da Azərbaycana soxulmaqdan çəkindi!

Səməd bəyin bir ildə qurduğu 30 minlik piyada, 10 minlik süvaridən ibarət Milli Ordu 1920-ci ilin aprelin 28-də, Bakı ruslar tərəfindən işğal olunan zaman Qarabağda erməni ordusunu pərən-pərən salmış və Azərbaycanın bütövlüyünü təmin etmişdi. Təəssüf ki, əsas diqqət ermənilərə yönəldiyindən, 2 minlik əsgərlə 11-ci qırmızı ordunun Bakıya hücumunun qarşısını almaq mümkün olmadı…

Bu işğal 71 il davam elədi. 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Müstəqilliyin Bərpası Aktını qəbul edərkən eynilə 1918-ci ildəki durumdaydı – yenə erməni silahlıları Qarabağda qırğınlar törədir, Azərbaycan torpaqlarını işğal edir, Azərbaycan türkünə qarşı soyqırım həyata keçirirdilər.

Ancaq indi 18-ci il deyildi, dünya ayrı prinsiplərlə idarə olunurdu. Azərbaycanlılar da hərbi xidmətdən təcrid olunmamışdılar – sovet ordusu sıralarında xidmət keçən sıravilərimiz, zabitlərimiz, generallarımız vardı, ancaq buna baxmayaraq, ordu qurulmadı.

1991-ci ilin sonundan başlanan Ordu quruculuğu siyasi çevrilişlərin girovuna çevrildi. 1992-93-cü illərdə isə dəmir intizamlı ordudan söhbət gedə bilməzdi…

Həmin illərdə yaradılmasına cəhd edilən ordu Səməd bəy Mehmandarovun qat-qat çətin şəraitdə bir neçə aya qurduğu orduyla müqayisə olunmayacaq səviyyədə zəif idi.

1993-cü ildə özünümüdafiə batalyonları yalnız komandirlərinə tabe idilər və müharibə komandirlərin bir-birlərinə münasibətindən asılıydı. Əsgərlərin igidliyi, canı, qanı bahasına alınan ərazilər rəhbərlərin bir-biri ilə ədavətinin qurbanı olurdu. Ölkədəki xaosun, anarxiyanın kökü özünümüdafiə batalyonlarının ayrı-ayrı siyasi qüvvələrin əlində vasitəyə çevrilməsindəydi. Həmin batalyonlar istənilən an silahı öz dövlətlərinə qarşı çevirməyə hazır idilər – 1992-ci ilin mayın 15-də də, 1993-cü ilin iyununda da bunun şahidi olduq.

Yalnız Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişində sonra Ordu quruculuğuna başlanıldı. Heç kəsə tabe olmayan 33 özünümüdafiə batalyonu buraxıldı və hərbi xidmətə çağırışda sistem yaradıldı.

Heydər Əliyev də Səməd bəy Mehmandarovun qarşılaşdığı çətinliklə üzləşmişdi – hamı ordunun qurulmasını istəyirdi, ancaq oğlunu əsgərliyə göndərən yoxuydu. Ancaq Heydər Əliyev sələfindən fərqli olaraq, parlamentə şikayət dolu məktub yazmadı, xalqa müraciət etdi və onun bircə müraciəti ilə minlərlə gənc Milli Ordunun sıralarına qatıldı. Heydər Əliyev şəxsiyyətinə inam gəncləri Vətənin müdafiəsinə yollanmağa və ciddi nizam-intizama vadar etdi. Artıq sıravi əsgərdən tutmuş zabitə qədər bütün əsgərlər gözlərini yalnız Heydər Əliyevə dikmişdilər və yalnız ondan əmr gözləyirdilər.

Bu, ordu deyildi! Bu, Heydər Əliyev şəxsiyyətinin ətrafında mərkəzləşən və yüksək əhval-ruhiyyədə olan döyüşçülərin varlığı idi. 1994-cü il mayın 12-də bağlanan atəşkəsdən sonra isə böyük ordu quruculuğuna start verildi.

Heydər Əliyev Səməd bəy Mehmandarov kimi qısa müddətdən sonra dəmir intizama malik ordu yaratmağa nail oldu, yüksək səviyyəli peşəkar zabitlərin, desantların, pilotların hazırlanması üçün ali hərbi məktəbləri bir-birinin ardınca istifadəyə verdi; Göstərilən qayğı, diqqət nəticəsində Azərbaycan dövlətinin güvəndiyi və öz dövlətinə güvənən Milli Ordu meydana gəldi.

Ancaq Heydər Əliyev sələfindən fərqli olaraq bu ordunu yaşatmağı, böyütməyi və əbədi etməyi də bacardı!

İndi tam səmimiyyətlə deyə bilərik ki, Qafqazın ən güclü ordusu Azərbaycandadır. Həm əhalisinə, həm ərazisinə, həm də iqtisadi gücünə görə güclü olan Azərbaycan ordu baxımından qonşularıyla müqayisəolunmaz səviyyədədir. Təkcə bir faktı demək yerinə düşər ki, Azərbaycanın bir ildə təkcə orduya ayırdığı vəsait Ermənistanın az qala bütövlükdə dövlət büdcəsinə bərabərdir…

Bir vaxtlar – 1992-ci ildə Azərbaycan əsgərləri Çingiz Mustafayevin təhqiredici sözlərini qulaqardına vurub geri çəkilməyi şəninə sığışdırırdılar.

İndisə düşmən üstünə atılmaq üçün Ali baş Komandanın əmrini səbirsizliklə gözləyirlər.

Bir vaxtlar – 1993-cü ildə tüstülənən Ağdamın ətrafına toplaşmışdı Azərbaycan əsgərləri. Həmin vaxt onların tüstülənən Ağdamı almasına kimsə mane olmurdu, ancaq irəli gedə bilmirdilər.

Bu gün də Azərbaycan əsgərləri yandırılan ərazilərimizin tüstüsünə boylanırlar. Ancaq indi tüstülənən torpaqları bir anda geri qaytarmağa hazırdılar – təki Ali Baş Komandanın əmri ola!

…Xatirimdədi ki, Sovet Hərbi Dəniz Donanmasının yarandığı günü – 23 fevral tarixini Sovet Kişilərinin Bayramı sayırdılar.

Bakının rus-daşnak birləşmələrindən azad olunmasında müstəsna xidmətləri olan Əlahiddə Korpusun yarandığı günü – 1918-ci il 26 iyun tarixini Heydər Əliyev Azərbaycan Kişilərinin bayramı səviyyəsinə qaldırdı.

Bu gün Kişilərin bayramıdır!

Heydər Əliyev həm də Azərbaycan Milli Ordusunu Qafqazın ən əzəmətli, ən güclü, ən intizamlı, ən inamlı ordusu elədi.

Və bu əzəmətli, güclü, intizamlı və inamlı Ordu Qalib Ordu adını qazanmağa tam qadirdi – təki Ali Baş Komandanın əmri ola…

Milli Ordunu Qalib Ordu görmək arzusuyla…