Milli Şura rus proyektidir, yoxsa Qərb? – Keçmiş üzvləri Kremlə işarə edirlər

Milli Şuranın “rus proyekti” olub-olmaması ilə bağlı cəmiyyətdə illərdir davam edən müzakirələr mövcuddur. Bu müzakirələrdə tez-tez qeyd olunur ki, qurumun bəzi addımlarında, ritorikasında və seçdiyi siyasi taktikalarda Moskvanın maraqları ilə üst-üstə düşən məqamlar müşahidə edilib. Bu iddialar təkcə sosial şəbəkələrdəki söz-söhbətlərlə məhdudlaşmır, müxtəlif siyasi çevrələrdə, media müstəvisində, eləcə də beynəlxalq dairələrin müəyyən kuluar müzakirələrində də zaman-zaman səsləndirilib.

Bu barədə danışanlar arasında Milli Şuraya bir vaxtlar yaxın olmuş şəxslər də yer alıb. Məsələn, bir dövr Milli Şuranın üzvü olmuş hüquq müdafiəçisi Novella Cəfəroğlu 09.02.2014 tarixində “Yeni Müsavat” qəzetinə verdiyi müsahibəsində bu yöndə fikirlər söyləyərək bildirmişdi:

“Avropa Şurasında da, başqa beynəlxalq təşkilatlarda da Milli Şuranın arxasında Rusiya dayandığına dair fikirlər var. Onlar da hesab edirdilər ki, bu qurumun müəyyən addımlarında Moskvanın təsiri hiss olunur”.

Milli Şuranın Rusiyanın layihəsi olması barədə iddialar Azərbaycanda uzun müddət yalnız hüquq müdafiəçisi Novella Cəfəroğlunun fikirləri ilə assosiasiya olunmur. Eyni xətt üzrə çıxış edən bir sıra siyasətçilər də Milli Şuranın arxasında Moskva amilinin dayandığını, bu qurumun Rusiyanın bölgə strategiyasına uyğun şəkildə formalaşdırıldığını iddia ediblər. Onların söylədikləri, formal olaraq fərqli platformalarda səslənsə də, ümumi olaraq “Milli Şura – rus proyekti” tezisində birləşir.

Məsələn, Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) sədri Sərdar Cəlaloğlu 2013-cü ildə “MediaNews.az”a verdiyi açıqlamada Milli Şuranın yaranma modelini, onun ətrafında formalaşan oliqarx dairələri və Moskva ilə bağlı iddia olunan bağları xatırladaraq bu qurumu birbaşa Rusiya layihəsi adlandırıb. Onun fikrincə, həm “Milyarderlər İttifaqı” ilə bağlı səslənən bəyanatlar, həm də Rusiya elitasına yaxın şəxslərin mövqeyi Milli Şuranın yaranma mexanizmində Moskvanın “sifarişçi” roluna işarə edir. Cəlaloğlunun sözləri mediada belə sitatlaşdırılır:

“Bütün bu faktorlar, o cümlədən Milli Şura ilə bağlı ‘Milyarderlər İttifaqı’nın və Putinin müşaviri Söyün Sadıqovun verdiyi bəyanatlar bir daha göstərir ki, ‘Milyarderlər İttifaqı’, Milli Şura və Rusiya, bu sırada bir əlaqə var.  Buna görə də cəmiyyətdə belə bir fikir var – Milli Şura rus proyektidir”.

S. Cəlaloğlu həmin çıxışında Milli Şuranın siyasi arxitekturasını “Rusiya ilə Qərb arasında müəyyən balans oyununda, ancaq daha çox Moskvanın maraqlarına uyğun bir aralıq konstruktor” kimi təqdim edir. Onun arqumenti əsasən bu məntiqə söykənir: əgər bir siyasi birlik həm Rusiya ilə bağlı oliqarx çevrələrin himayəsi ittihamı ilə üz-üzədirsə, həm də qurumun ideoloji xətti Qərbin sərt inteqrasiyasına soyuq, Rusiya təsirinə isə nisbətən neytral və ya loyaldırsa, bu, avtomatik şəkildə həmin qurumu “rus layihəsi” kimi şübhəli edir. Cəlaloğlu öz çıxışlarında bunu açıq şəkildə vurğulayır və Milli Şuranı “Rusiya ssenarisinə uyğun yaradılmış konstruksiya” kimi təqdim edir.

Bu baxış təkcə Cəlaloğlu ilə məhdudlaşmır. Siyasi dairələrin və onlara bağlı media orqanlarının xeyli hissəsi də illərlə oxşar tezisləri tirajlayıb, Milli Şura haqqında “Kremlin siyasi aləti”, “Moskva layihəsi”, “Rusiyanın regionda təsirini bərpa etmək üçün istifadə etdiyi platforma” kimi ifadələr davamlı şəkildə gündəmdə saxlanılıb. Bu yazıların tonunda həm liderlərin Moskva səfərlərinə, həm rusiyalı analitiklərin Milli Şura barədə nisbi müsbət şərhlərinə, həm də Rusiya mediasında şuraya nisbətən neytral və ya simpatiyaya yaxın çalarların olmasına xüsusi yer ayrılır.

Rusiya mediasında və ekspert dairələrində zaman-zaman Milli Şuranı Azərbaycan siyasətində “alternativ mərkəz” kimi təqdim edən yanaşmalar da bu ittihamların fonunda ayrıca qabardılıb. Şərhçilər bu cür materialları göstərərək iddia edirdilər ki, Moskva Azərbaycan hakimiyyəti ilə yanaşı, müxalif bloklar üzərindən də təsir rıçaqları formalaşdırmağa çalışır və Milli Şura bu rıçaqlardan biri kimi dizayn edilib. Belə arqumentlərdə tez-tez bu məntiq səslənir: əgər Rusiya mediası müəyyən müxalif bloka xüsusi diqqət ayırırsa, bu həmin blokun “rus layihəsi” kimi doğulduğunun sübutudur.

Nəticə olaraq, ictimai diskursda Milli Şuranın “rus proyekti” olması barədə fikir formalaşdıran xətt təkcə Novella Cəfəroğlunun fərdi mülahizələri ilə tamamlanmır. Bu iddianı müxtəlif şəkildə əsaslandırmağa çalışan siyasətçilər – o cümlədən Sərdar Cəlaloğlu və  media qurumları bu mövzunu illərlə sistemli şəkildə gündəmdə saxlayıb. Onların ortaya qoyduğu arqumentlər hüquqi və ya akademik baxımdan sübuta yetirilmiş fakt deyil, daha çox siyasi qiymətləndirmə və şübhələr toplusudur. Amma reallıqda ictimai rəyə təsir edən də elə bu cür ardıcıl və çoxsəslı ittiham ritorikası olub.

Milli Şura ilə bağlı “rus layihəsi” iddialarını səsləndirən təkcə daxili siyasi opponentlər deyil, müxtəlif beynəlxalq platformalarda Azərbaycanın məsələlərini izləyən ekspert və diplomatlar arasında da bu yöndə rəy formalaşdığı qeyd olunub. Buna görə də qurumun Qərbdə tam etibarlı, risksiz və şəffaf tərəfdaş obrazı yaratmaqda çətinlik çəkdiyi iddia edilir.

Məhz bu fonu nəzərə aldıqda, Qərbdən Əli Kərimliyə və həbs olunan digər Milli Şura üzvlərinə “real və sərt siyasi dəstək” gəlib-gəlməyəcəyi sualı da bir qədər bu şübhələrin prizmasından dəyərləndirilir. Qərb institutlarının bəzən daha çox “ehtiyatlı bəyanatlarla” kifayətlənməsi, sərt alətlərə – sanksiya, siyasi təzyiq, açıq və kəskin nota kimi addımlara getməməsi də bir tərəfdən Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi ilə, digər tərəfdən isə müxalifətdəki müəyyən fiqurlar haqqında formalaşmış bu cür ikili yanaşmalarla izah olunur.

Camal Cavanşir