“Azərbaycan, yenidən Rusiya və ABŞ-ın çəkişmə nöqtəsinə çevriləcək”

“Radikal qruplaşmaların ortaya çıxmağının bir nömrəli səbəbkarı məhz ABŞ kəşfiyyat orqanları və Qərbdir”

«Oğuz» Müstəqil Araşdırmaçılar Qrupunun rəhbəri, dr. Vüqar Zifəroğlu ilə müsahibə

– Yaxın Şərqdəki vəziyyət kimlərə sərf edir?

-Hazırki vəziyyətdə Yaxın Şərqdə yaranmış mürəkkəb vəziyyət əslində bölgədə marağı olan güclərdən heç birinə sərf etmir. İstər proseslərin mürəkkəbliyi, istərsə də vəziyyətin sürətlə dinamik dəyişkənliyi, çevik və düşünülmüş reaksiya və adekvatlıq tələb edir. Qərb isə bu proseslərə düşünüldüyü kimi, heç də çevik addımlarla cavab verə bilmir. İŞİD-lə bağlı proseslər buna əyani sübutdur. Bu gün Yaxın Şərq, ona bulaşanları öz içinə çəkən qorxunc bir bataqlığa çevrilib.

– İŞİD-in konkret olaraq, nə istədiyi bəllidir?

– İŞİD – “Devlet’ül İslamiyye fil Irak veş Şam” – İraq və Suriya ərazisində fəaliyyət göstərən radikal silahlı qruplaşmadır. İraq müharibəsinin ilk illərində qurulan bu qruplaşma 2004-cü ildə “əl-Qaidə”yə bağlı olduğunu bildirdi və hətta “İraq əl-Qaidə”si adı ilə də tanınırdı. Əsasən “Mücahidin Şurası”, “əl-Kaidə”, “Jaysh el-Fatiheen”, “Jund el-Sahaba”, “Katbiyan Ansar el-Tevhidvel Sunnah”, “Jeish el-Taiifa el-Mansoura”kimi fərqli qruplardan təşkil edilmişdi və onların dəstəyini alırdı. Lakin 2014-cü ildə“əl-Kaidə” dən ayrıldıqlarını və müstəqil olaraq fəaliyyət göstərdiklərini açıqladılar. Siyasi-ideoloji məqsəd şəriət əsasında idarə ediləcək Xilafətin yaradılmasıdır.
Vaxtilə İxvanül-Müsliminin ideoloqlarından biri sayılmış Əbu Musad Zərkavinin yaratmış olduğu “Cema’at el-Tevhidvel-Cihad”təşkiltının varisi hesab edilə bilər.

– “İŞİD layihəsi” doğrudanmı ABŞ və İsrail planıdır?

– Sovet İttifaqının Əfqanıstana müdaxiləsi zamanı ABŞ birbaşa “Taliban” hərəkatının yaradılması və silahlandırılmasında önəmli rol oynamışdı. Bu barədə kifayət qədər ciddi faktlar mövcuddur.Lakin Sovet İttifaqı Əfqanıstanda məğlub olaraq oranı tərk etdikdən sonra, amerikalıların yaratdığı bu təhlükəli silah, elə özlərinə qarşı çevrildi. Məhz bu dövrdən başlayaraq Yaxın Şərqdə silahlı radikal mütəşəkkil sələfi qruplaşmalara yaranmağa başladı. Məsələn, əl-Kaidə, birbaşa Talibanın bir qolu olaraq yaradılmışdı. İŞİD isəəl-Kaidənin İraq qanadı olaraq təsis edilmişdi. Məsələyə bu cür baxılarsa, bəli, bu radikal qruplaşmaların ortaya çıxmağının bir nömrəli səbəbkarı məhz ABŞ kəşfiyyat orqanları və Qərbdir.
Lakin birdə daxili şərtlər İŞİD-in radikal və çevrədən dəstək alaraq güclənmiş şəkildə ortaya çıxmasının birnömrəli səbəbi, əslində İraqın keçmiş iranpərəst Maliki höküməti və onun yerli sünni əhaliyə qarşı yeritdiyi təcrid siyasəti oldu. Birtərəfdən Maliki, digər tərəfdən Əsəd rejiminin anti-sünni siyasəti, İranın bu bölgəyə nüfuz etməsi, məzhəb ayrı-seçkiliyinə məruz qalmış və tamamən idarəçilikdən dışlanmış əşirətlərin dəstəyinə səbəb oldu. Və nəticədə kiçik bir qruplaşma böyük bir təhlükəyə çevrildi. Burda başqa bir faktor da, uzun müddətdir ki, kölgəyə çəkilmiş olan Səddam Hüseyn tərəfdarları və peşəkar hərbçiləridir. Onlar da bugün İŞİD-in sıralarındadırlar.

– Yaxın Şərqdəki vəziyyətin Azərbaycana hər hansı bir təsiri gözlənilirmi?

– Azərbaycan da bu bölgədə yerləşir və baş verən hadisələr istər-istəməz bizə öz təsirini göstərmiş olur. Siyasi-ideoloji nöqteyi-nəzərdən bu əsasən dini-radikal qruplaşmaların uzantıları ilə bağlıdır ki, dövlətimiz bu istiqamətdə ola biləcək hər hansı potensial təhlükə mənbələrini neytrallaşdıra biləcək gücdədir.
Digər təsir dairəsi iqtisadi məsələlərlə bağlıdır. Məsələn, İŞİD əlinin altında olan nefti dəyər-dəyməzə satanda və ya Ukrayna hadisələrinə görə Rusiyaya sanksiyalar tətbiq edildiyində, təbii ki, bu bizə müəyyən qədər təsir edəcək.Biz bölgənin aktiv ölkələrindən biriyik. Bir sıra iri trans-milli layihələr məhz Azərbaycanın adı ilə bağlıdır. Bu səbəbdən də istər post-Sovet məkanında, istərsə də Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr təbii olaraq bizə müəyyən qədər təsir edəcək.

– Rusiya və Türkiyə anlaşması Azərbaycana nə vəd edir?

– Rusiyanın “Cənubaxını”ndan imtina edib, Türkiyə ərazisindən qaz ixrac etmək planı Azərbaycanın enerji layihələrinə hansısa təhlükə törədə biləcəyinə inanmıram. Rusiyanın qaz kəmərinin Türkiyə ərazisindən keçmə təklifi Ankara üçün nə qədər cəlbedici görünsə də, Rusiya Avropanın və ABŞ-ın çox iri sanksiyaları ilə üz-üzədir və hazırda iqtisadiyyatı yumşaq desək, çökmür, çökdürülür. Rusiya milyardlarla vəsait itirməkdədir, rublun məzənnəsi sürətlə düşür. Belə bir vəziyyətdə rəsmi Moskvanın hansı resurslara arxalanaraq ciddi bir layihəyə start verəcəyi perspektivi qaranlıq görünür. Amma hətta, Rusiya bunu reallaşdırarsa belə, Avropaya nəql edilməyəcək qaz axını, Rusiya kimi böyük maliyyə tələbləri olan bir ölkə üçün uğurlu variant sayılmır. Azərbaycanın həyata keçirdiyi enerji layihələri isə Avropanın enerji təhlükəsizliyinə hesablanmış layihədir. Lakin istənilən halda Rusiya Türkiyəyə alternativ qaz kəməri çəkəcəksə əlbətdəki bu Azərbaycanın iqtisadi maraqlarına ziyan vurmuş olacaq. Ən azı qiymət məsələsində rəqabət yaradacaq.

– Azərbaycan, yenidən Rusiya və ABŞ-ın çəkişmə nöqtəsinə çevriləcəkmi?

– Azərbaycan istər geosiyasi mövqeyi, istərsə də bir sıra iri layihələrdə əsas ölkə olması ilə hər zaman iri güclərin maraq dairəsində olub. Həm post-Sovet, həmdə Yaxın Şərqdə başverən son hadisələr isə, Azərbaycanı daha cəlbedici və əhəmiyyətli edir. Azərbaycan və Qafqaz uğrunda bu çəkişmə əsrlərdir ki, davam edir və təbii ki, gələcəkdə də davam edəcək.

Kamran ƏDALƏTOĞLU
Yenicag.az