Təyyarənin havada buraxdığı izlərdən konspiralogiya nəzəriyyəsinə: İnsanlar absurd şeylərə niyə inanır?

İllərdən bəridir, səngiməyən müzakirələrin mərkəzində təyyarələrin havada buraxdığı izlərin müxtəlif yozumları dayanır. İnsanların çoxu göy üzünə baxanda fərqli bulud şəkilləri görürsə, bir o qədəri də böyük dünya güclərinin bəşəriyyətə qarşı açdığı savaşın izlərini “müşahidə edir”.

Yenicag.az xəbər verir ki, dünya elmi ədəbiyyatında həmin izlər “chemtrails”, yəni kimyəvi izlər adlanır.

“Chemtrails” nəzəriyyəsi 1996-cı ildən dolaşır. O zaman həmin nəzəriyyəçiləri ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin hava modifikasiyası ilə bağlı bir araşdırma məqaləsini səhv şərh etmişdilər. Sosial media və mühafizəkar xəbər kanalları sonradan bu nəzəriyyəni daha da böyütdü. Son araşdırmalardan biri göstərir ki, “X” (əvvəllər “Twitter”) bu “geniş onlayn “chemtrails” icmasının” xüsusilə aktiv mərkəzlərindən biridir.

Professor Kolum Lister Matheson qeyd edib ki, bu inanc siyasi spektrin müxtəlif tərəflərində mövcuddur, amma xüsusilə Respublikaçılar arasında nəzərə çarpır. ABŞ Səhiyyə və İnsan Xidmətləri naziri kiçik Robert F. Kennedi nəzəriyyəni dəstəklədiyini bildirib. Corciyadan Konqres üzvü Marcori Teylor Qrin kimyəvi hava nəzarətini qadağan edən qanun layihəsi təqdim edib, bir çox ştat qanunverici orqanları da eyni addımı atıb.

Professorun sözlərinə görə, hava modifikasiyası ilə bağlı araşdırmalar realdır, amma mütəxəssislərin böyük əksəriyyəti “chemtrails” nəzəriyyəsinin faktlara əsaslanmadığını deyir. Məsələn, geomühəndislik üzrə tədqiqatçı David Keyzin laboratoriyası açıq şəkildə bunu rədd edib.

“Elm dərinliyinə varmadan belə, nəzəriyyənin ciddi məntiqi problemləri var. İkisi xüsusilə önəmlidir: saxtalaşdırıla bilməməsi və sadəlik prinsipi”, – alim vurğulayıb.

Onun sözlərinə görə, çürüdülə bilməyən nəzəriyyələr şübhəlidir, çünki öz-özünü təsdiqləyən qapalı dövrədə mövcuddur. Elm isə nəzəriyyələri bir testlə “yanlış” elan etmir, sübutların çoxluğu və konsensus əsasında dəyərləndirir. Bu, vacibdir, çünki həmin nəzəriyyələr tez-tez əsas elmi nəzəriyyələri təkzib etdiyini iddia edir və ya elmi metodlardakı qeyri-müəyyənlikləri sui-istifadə edir.

“Parsimony” prinsipinə görə, nəzəriyyə nə qədər çox fərziyyə tələb edirsə, doğru olma ehtimalı bir o qədər azdır. Daha sadə izah: biz təyyarə mühərriklərindən çıxan buz kristallarını görürük, yoxsa milyonlarla insanın susaraq iştirak etdiyi nəhəng gizli hava proqramını?” – alim vurğulayıb.

Alimin sözlərinə görə, qeyri-müəyyənlik, xaos və anlaşılmazlıq insanı çaşdıra bilər. Belə nəzəriyyələr gücsüzlük hissindən doğan narahatlıqla mübarizə üçün fantaziyalardır. İnsanlar özlərini aciz hiss etdikdə nəzarət illüziyası yaradan hekayələr qururlar.

“Nəzəriyyələr dramatik və həyəcanlıdır, yaxşı və pisin aydın sərhədləri var. Real həyat isə darıxdırıcı və bəzən qorxuludur. “Chemtrails” nəzəriyyəsi nəticədə inananlara özlərini güclü və ağıllı hiss etdirir. Uzunmüddətli cavab isə qeyri-müəyyənlik və məhdudiyyətlərimizi qəbul etmək, eyni zamanda, əlimizdə olan alətləri – məntiqi, sübutu və təvazökarlığı daha yaxşı qucaqlamaqdır”, – professor Matheson deyib.