Trampın Qrenlandiya ARZUSU: Yeni böhran ocaqlarına inamla addımlayan dünya

ABŞ Prezidenti Donald Trampın Qrenlandiyaya xüsusi elçi təyini və bu torpağa haqq iddia etməsi beynəlxalq münasibətlərdə yeni gərginlik mərhələsi açır.

Cef Landrinin Qrenlandiya üzrə xüsusi elçi kimi irəli sürülməsi ABŞ-nin Arktikada strateji maraqlarını açıq şəkildə göstərir. Qrenlandiyanın coğrafi mövqeyi – Arktik okeanına çıxış, NATO müdafiə planları üçün kritik əhəmiyyət və təbii resurs potensialı Vaşinqtonun diqqətini izah edir. Lakin bu maraqların “haqq iddiası” formasında ifadə olunması beynəlxalq hüququn suverenlik prinsipinə ziddir və Danimarka ilə Qrenlandiyanın sərt reaksiyasına səbəb olur. Onların “Qrenlandiya yalnız qrenlandiyalılara məxsusdur” bəyanatı Avropa İttifaqının da dəstəklədiyi mövqedir.

ABŞ-yə qarşı Avropada etimadın zəifləməsi transatlantik münasibətlərdə ciddi sarsıntı yarada bilər. NATO çərçivəsində əməkdaşlıq üçün vacib olan qarşılıqlı güvən zədələnir. Skandinaviya ölkələri ABŞ-nin Arktikada güc tətbiq etmə ehtimalını təhlükəli presedent kimi görürlər. Bu, Avropa İttifaqının öz müdafiə mexanizmlərini gücləndirməsinə və ABŞ-dən daha müstəqil siyasət yürütməsinə təkan verə bilər.

Beynəlxalq müstəvidə isə Arktika artıq ABŞ, Rusiya və Çin arasında strateji rəqabət məkanıdır. ABŞ-nin Qrenlandiyaya dair açıq iddiası bu rəqabəti daha da kəskinləşdirir. Rusiya bölgədə hərbi mövcudluğunu artırır, Çin isə iqtisadi layihələr vasitəsilə nüfuz etməyə çalışır. ABŞ-nin Qrenlandiyanı “öz ərazisi” kimi görməsi bu üç güc arasında balansı dəyişdirə və yeni böhran ocaqları yarada bilər. Bu, beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinin – suverenlik və ərazi bütövlüyünün yenidən müzakirə mövzusuna çevrilməsinə səbəb olur.

Nəticə etibarilə, Trampın Qrenlandiya addımı yalnız ABŞ-Danimarka münasibətlərini deyil, bütövlükdə transatlantik ittifaqı sarsıdır. Avropa dövlətləri bu iddianı beynəlxalq hüquqa zidd sayaraq ABŞ-yə qarşı daha sərt mövqe tutmağa meyillənə bilər. Arktikada güc balansının dəyişməsi isə qlobal siyasətdə yeni gərginlik mərhələsini başlada bilər. ABŞ-nin milli təhlükəsizlik arqumenti ilə irəli sürdüyü bu iddia, əslində, beynəlxalq sistemdə gücün hüququ üstələməsi təhlükəsini açıq şəkildə ortaya qoyur.

“Yeni Çağ” Analitik Qrupu