Qara dəliklə "dostlaşan" qəribə ULDUZ: Tədqiqatçıların nəzəriyyələri alt-üst oldu

Havay Universitetinin Astronomiya İnstitutunun alimləri uzaq qırmızı nəhəng ulduzun işığında baş verən incə dəyişiklikləri öyrənərək onun dramatik tarixini bərpa ediblər.

Yenicag.az xəbər verir ki, bu barədə araşdırmanın nəticəsi “The Astronomical Journal”da yayımlanıb.

Qeyd olunub ki, parlaqlıqda baş verən kiçik dalğalanmalar ulduzun çoxdan başqa bir ulduzla toqquşaraq birləşmiş ola biləcəyini göstərir. Bu zorakı hadisə onu normaldan xeyli sürətli fırlanmağa məcbur edib. Bu gün bu qeyri-adi ulduz “Gaia BH2” adlı sistemdə sakit bir qara dəlik ətrafında dövr edir.

NASA-nın “Transiting Exoplanet Survey Satellite” (TESS) müşahidələrindən istifadə edən komanda qara dəliyin yoldaşı olan qırmızı nəhəngdə “ulduz zəlzələləri” adlanan zəif titrəyişləri aşkar edib. “Gaia BH2″nin özü ilk dəfə 2023-cü ildə Avropa Kosmik Agentliyinin “Gaia” missiyası tərəfindən müəyyənləşdirilmişdi. Necə ki zəlzələlər alimlərə Yer kürəsinin daxili quruluşunu öyrənməyə kömək edir, bu ulduz titrəyişləri də astronomlara ulduzun dərinliklərinə nüfuz edərək onun nüvəsinin xüsusiyyətlərini dəqiq ölçməyə imkan verib.

Məqalənin aparıcı müəllifi Daniel Hey bildirib ki,seysmoloqlar Yerin daxili quruluşunu öyrənmək üçün zəlzələlərdən istifadə etdiyi kimi, onlar da ulduzların titrəyişlərindən onların daxilində nələrin baş verdiyini anlamaq üçün istifadə edə bilərlər: “Bu titrəyişlər bizə bu ulduzun tarixi barədə gözlənilməz məlumat verdi”.

Ən təəccüblü nəticələrdən biri ulduzun kimyəvi tərkibi ilə bağlıdır. Qırmızı nəhəng “alfa-bol” kimi təsvir olunur, yəni çox qədim ulduzlarda rast gəlinən ağır elementlərin böyük miqdarını ehtiva edir. Kimyəvi tərkibinə əsaslansaq, bu ulduz çox qədim olmalı idi.

Lakin daxili titrəyişlərin analizi başqa bir hekayə ortaya çıxarıb: ulduz, əslində, təxminən 5 milyard yaşındadır, bu isə onun kimyəvi quruluşunun göstərdiyindən xeyli gəncdir. Bu uyğunsuzluq astronomlar üçün ulduzun necə formalaşdığını anlamaqda bir tapmaca yaradır.

Hey izah edir: “Gənc, “alfa-bol” ulduzlar olduqca nadir və anlaşılmazdır. Gənclik və qədim kimyanın birləşməsi göstərir ki, bu ulduz təkbaşına inkişaf etməyib. O ya birləşmə yolu ilə, ya da qara dəlik formalaşarkən material udaraq yoldaşından əlavə kütlə qazanıb.”

Əlavə ipucları uzunmüddətli yerüstü teleskop müşahidələrindən gəlib. Bu müşahidələr göstərir ki, ulduz hər 398 gündə tam bir fırlanmanı tamamlayır ki, bu da öz-özünə inkişaf etmiş bu yaşdakı qırmızı nəhəng üçün qeyri-adi sürətdir.

Tədqiqatçılar həmçinin “Gaia BH3” adlı başqa bir qara dəlik sistemini öyrəniblər. Onun yoldaş ulduzu daha da qəribədir. Mövcud modellər bu ulduzun güclü titrəyişlər göstərməli olduğunu proqnozlaşdırırdı, lakin heç bir titrəyiş müşahidə edilməyib. Bu gözlənilməz nəticə metal tərkibi son dərəcə aşağı olan ulduzlarla bağlı mövcud nəzəriyyələrin yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir.

Həm “Gaia BH2”, həm də “Gaia BH3” “yatmış qara dəlik sistemləri” sinfinə aiddir. Bu qara dəliklər yoldaş ulduzlarından aktiv şəkildə material çəkmirlər, buna görə də rentgen şüaları yaymırlar. Astronomlar onları yaxın ulduzların hərəkətini diqqətlə izləməklə kəşf ediblər. Bu tapıntılar qalaktikada qara dəliklərin axtarışı və öyrənilməsi üsullarını dəyişir.