Qara dəliyin indiyədək bilinməyən xüsusiyyəti kəşf edildi

Astronomlar ilk dəfə müşahidə ediblər ki, super kütləli qara dəlikdə baş verən parıltı  kosmosa relyativistik sürətlə kosmosda güclü küləyin püskürməsinə səbəb olur.

Yenicag.az xəbər verir ki, bu barədə araşdrımanın nəticəsi “Astronomy & Astrophysics” elmi jurnalında dərc olunub.

“Ultrasürətli axın” (UFO) adlandırılan işıq vakuumdakı sürətinin 19 faizinə – saniyədə təxminən 57,000 kilometrə (35,400 mil) çatıb. Bu, indiyədək qeydə alınan ən sürətli axın olmasa da, super kütləli qara dəlik parıltısının başlanğıcı və inkişafı ilə onun yaratdığı UFO-nun ilk müşahidəsidir.

“Biz indiyə qədər qara dəliyin bu qədər sürətlə külək yaratdığını görməmişdik”, – deyə Niderland Kosmik Tədqiqatlar Təşkilatından) astronom Liyi Qu bildirib: “İlk dəfədir ki, qara dəlikdən gələn güclü rentgen işığı ani şəkildə ultrasürətli küləkləri işə salır və bu küləklər cəmi bir gün ərzində formalaşır”.

“NGC 3783” qalaktikası – Yerə təxminən 130 milyon işıq ili uzaqlıqda yerləşən spiral qalaktikadır. Onun mərkəzindəki aktiv super kütləli qara dəlik birbaşa görünür.

Bu qara dəlik super kütləli ölçülər üçün nisbətən kiçik hesab olunur – Günəşin kütləsindən təxminən 28 milyon dəfə böyükdür. Lakin o, maddəni inanılmaz sürətlə udur və nəticədə qalaktikanın mərkəzi toz və qazın güclü cazibə sahəsində qarşılıqlı təsiri ilə parıldayır və titrəyir.

Xüsusi olaraq “XMM-Newton” və “XRISM” teleskopları ilə rentgen şüalarında qeydə alınan bu parıltı, yəqin ki, qara dəliyin kənarındakı maqnit sahəsi filamentinin qırılıb yenidən birləşməsi nəticəsində baş verib. Bu mexanizm Günəşdə güclü enerji parıltılarını yaradan proseslə eynidir, sadəcə daha böyük miqyasda.

Hadisə 2024-cü ilin iyulunda aşkar edilib və super kütləli qara dəlik üçün Günəş alovunun ekvivalenti sayılır. Tədqiqatçılar əvvəlcə sərt rentgen şüalarında kəskin artım, sonra isə yumşaq rentgen şüalarında pik qeydə alıblar ki, bu da parıltıya uyğun gəlir.

Təxminən 12 saat sonra onlar ultrasürətli axına uyğun siqnal aşkar ediblər – bu, Günəşdəki koronal kütlə atılmasına bənzəyir. Bu zaman milyardlarla ton maddə maqnit sahələri ilə birlikdə kosmosa güclü şəkildə atılır.

Bu möhtəşəm müşahidə bir daha göstərir ki, kainat tamamilə fərqli miqyaslarda oxşar davranışlar sərgiləyə bilir.

“Fəal super kütləli qara dəliyə diqqət yetirməklə iki teleskop indiyədək görmədiyimiz bir şeyi aşkar etdi: sürətli, ultrasürətli, parıltı ilə işə düşən küləklər – Günəşdə yarananlara bənzər”, – deyə astronom Erik Kuulkers bildirib:

“Ən maraqlısı odur ki, bu, Günəş fizikası və yüksək enerjili fizikanın kainatın müxtəlif yerlərində oxşar şəkildə işləyə biləcəyini göstərir”.