Selektiv ədalət: Dünya ikili standartlarla boğuşmur, sevişir

Dünya ictimaiyyətinin reaksiyalarında müşahidə olunan ikili standartlar xüsusilə Bondi çimərliyində yəhudi icmasına qarşı törədilən hücumla İsrailin Qəzza zolağında həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatların nəticələri müqayisə ediləndə daha aydın görünür.

Bondidə 15 yəhudinin öldürülməsi dərhal “antisemitizm” kimi çərçivələndi, beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlər bu hadisəni qətiyyətlə pislədilər, onu dini/etnik kimliyə qarşı nifrət cinayəti kimi təqdim etdilər. Bu, əlbəttə ki, haqlı bir mövqedir, çünki hər bir insanın həyatı dəyərlidir və dini, etnik mənsubiyyətinə görə hədəf alınması qəbulolunmazdır. Lakin eyni həssaslıq İsrailin Qəzzada həyata keçirdiyi əməliyyatlar nəticəsində on minlərlə fələstinlinin – qadınların, uşaqların, mülki insanların – həyatını itirməsi fonunda görünmür.

Burada diqqət çəkən məqam odur ki, beynəlxalq ictimaiyyət bir hadisəni dərhal “antisemitizm” kimi tanıyaraq qlobal səviyyədə həmrəylik nümayiş etdirir, digərini isə “təhlükəsizlik əməliyyatı”, “özünümüdafiə” kimi terminlərlə yumşaldır. Bu, diskursun gücünü göstərir: hansı termin seçilirsə, hadisənin beynəlxalq aləmdə qəbul forması da ona uyğun formalaşır. Yəhudilərə qarşı hücum “nifrət cinayəti” kimi təqdim olunur, fələstinlilərin kütləvi ölümü isə çox vaxt statistik rəqəmlərlə ifadə edilir, insani faciə kimi deyil, münaqişənin “yan təsiri” kimi çərçivələnir.

Bu ikili yanaşma həm siyasi, həm də ideoloji səbəblərlə bağlıdır. Qərb dövlətlərinin tarixi antisemitizm təcrübəsi onları yəhudi icmasına qarşı hər bir hücuma həssas reaksiya verməyə məcbur edir. Bu həm tarixi məsuliyyət, həm də siyasi legitimlik məsələsidir. Lakin eyni dövlətlər fələstinlilərin faciəsini eyni dərəcədə insani böhran kimi qəbul etmədikdə ortaya ciddi bir etik boşluq çıxır. İnsan hüquqları universal dəyər kimi təqdim olunsa da, praktikada kiminsə ölümü daha çox diqqət çəkir, kiminsə ölümü isə statistikaya çevrilir.

Bu ikili standart yalnız siyasi ritorikada deyil, media diskursunda da özünü göstərir. Qərb mətbuatı Bondi hadisəsini “terror”, “antisemitizm”, “nifrət cinayəti” kimi başlıqlarla işıqlandırdı, lakin Qəzzada baş verənlər çox vaxt “toqquşma”, “əməliyyat”, “münaqişə” kimi neytral terminlərlə təqdim olunur. Bu, ictimai rəyin formalaşmasına birbaşa təsir edir: oxucu hadisəni necə adlandırırsa, ona uyğun emosional reaksiya verir.

Nəticədə ortaya çıxan mənzərə budur: dünya bir tərəfdə 15 insanın faciəsini haqlı olaraq qlobal səviyyədə pisləyir, digər tərəfdə isə 40 mindən çox insanın ölümü qarşısında susur və ya yumşaldıcı terminlərdən istifadə edir. Bu, insan həyatının dəyərinin bərabər tanınmaması deməkdir. Halbuki, hər bir insanın həyatı eyni dərəcədə qiymətlidir – istər yəhudi, istər fələstinli, istər başqa bir millətə və dinə mənsub olsun. Əsl problem dünyanın bu bərabərliyi praktikada tanımamasıdır.

Beləliklə, Bondi hadisəsi ilə Qəzza faciəsi arasındakı müqayisə bizə göstərir ki, beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyaları çox vaxt siyasi maraqlar, tarixi komplekslər və ideoloji çərçivələrlə müəyyən olunur. Bu isə insan hüquqlarının universallığına dair iddiaları zədələyir və dünyada ədalət anlayışının selektiv şəkildə tətbiq olunduğunu ortaya qoyur. Dünyanın ikili standartı burada ən açıq şəkildə görünür: bir faciə dərhal “nifrət cinayəti” kimi tanınır, digər faciə isə “münaqişənin nəticəsi” kimi ötürülür. Bu, yalnız fələstinlilərin deyil, bütün bəşəriyyətin ədalət hissinə zərbə vurur.

Camal Cavanşir