“Somada xilasetmə işləri düzgün istiqamətləndirilmədi”

Türkiyə Axtarış Xilasetmə Dərnəyi (AKUT) başqanı Nasuh Mahruki Soma qəsəbəsindəki kömür mədənində baş vermiş faciə ilə bağlı müsahibəsi:

– Türkiyənin ən təcrübəli mülki axtarış-xilasetmə qrupunun başqanı kimi Soma faciəsində xilasetmə işləri üçün atılan addımları düzgün hesab edirsinizmi?

– Hər şeydən əvvəl deməliyəm ki, Türkiyə 1995-ci ildən bəri Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (İLO) 176-cı konvensiyasını imzalamamaqla mədənlərdəki faciələrə özü şərait yaradır. Soma faciəsinin baş verməsinin əsas səbəbi də budur. Faciənin baş verdiyi ilk dəqiqələrdən etibarən mədənlərdəki fövqəladə vəziyyətləri aradan qaldırmaq üçün hazırlanmış təlimatlara riayət edilmədi, xilasetmə işləri düzgün istiqamətləndirilmədi. Yoxsa ölənlərin sayı çox az ola bilərdi. Mədəndəki işçilərin çalışdığı şərait qəza nəticəsində ölənlərin sayının çox olmasını şərtləndirən başqa bir cəhətdir.

– Bu səpkili fəlakətlərdə 15 ildən bəri çox fəallıq göstərən AKUT Somada hansı işləri gördü?

– Bizim Manisadakı qrupumuz mədəndə partlayışın baş verməsinin məlum olmasından bir neçə dəqiqə sonra Somaya getdi. Kömür mədənlərində axtarış və xilasetmə işləriylə bağlı Türkiyədə ixtisaslaşmış qrupun daimi yeri Zonquldağ kömür mədənidir və o qrup vaxt itirmədən Somaya hərəkət etmişdi. Biz Somaya 31 nəfər əməkdaşımızı göndərmişdik və təəssüf ki, onlar 28 nəfərin meyitinin kömür mədənindən çıxarılması işinə sadəcə, nəzarət edə biliblər. Dediyim kimi, bu sahədə tam ixtisaslı qrup Zonquldağdan gəldiyinə görə, ən dərin bölmələrə də onlar girə biliblər.

– Türkiyədə təbii fəlakətlərə qarşı mübarizə işi ümumilikdə bələdiyyələrin ixtiyarına verilib, buna paralel olaraq AKUT kimi çevik mülki qruplar təbii fəlakətlərin nəticələrinin aradan qaldırılmasında önəmli rol oynayır. Bəzi ölkələrdə fövqəladə halları aradan qaldırmaq üçün nazirliklər yaradılır. Sizcə, zəlzələ bölgəsində olan və tez-tez  təbii fəlakətlərə məruz qalan Türkiyədə də bu işləri peşəkar bir nazirliyə həvalə etməyin vaxtı deyilmi?

– Əlbəttə ki, fövqəladə halların aradan qaldırılması üçün hər ölkənin özünə görə spesifik plan və metodları var ki, nazirlik yaratmaq bu istiqamətdə atılan ən önəmli addımdır. Türkiyədə mədənlərdə baş verən qəzaları aradan qaldırma işləri AFAD adlı təşkilata həvalə edilib ki, məncə, təchizat bazasına və iş metoduna görə o model də məqbul sayıla bilər. Ancaq mədənlərlə bağlı ən önəmli faktor-orada işləyənlərin təhlükəsizliyinin əvvəlcədən təmin edilməsidir. Türkiyənin əmək və sosial təminat naziri Faruk Çəlik qəzadan sonra dedi ki, biz təhlükəsizliklə bağlı görülməsi lazım olan bütün tədbirləri mədən sahibinin öhdəsinə buraxmışıq. Bunu qəbul etmək mümkün deyil, çünki mədənlərdə işləyən fəhlələrin taleyi tamamilə mədən sahiblərinin insafına buraxılıb. Bu cür yanaşılarsa, mədənlərimizdə həmişə qəza təhlükəsi ola bilər.

– Dünya statistikasına baxanda mədən qəzaları sahəsində Türkiyənin ən yuxarı yerlərdə olduğunu görürük. Sizcə, niyə illərdən bəri baş verən qəzalara baxmayaraq, Türkiyə mədənlərdə iş təhlükəsizliyini təmin edib qəzaları minimuma və hətta sıfıra endirməyi bacarmır?

– Bu, sırf siyasi məsələdir. Hər şey Türkiyənin Beynəlxalq Əmək Təşkilatının 176 saylı konvensiyasını imzalamasına bağlıdır. Əgər o konvensiya imzalanarsa, ona uyğun minlərlə səhifədən ibarət olan idarəçilik təlimatları qəbul ediləcək və mədənlərdəki iş təhlükəsizliyi Türkiyədə də birinci plana keçəcək. Somadakı kömür mədəninin sahibi deyir ki, dövlət orada kömürün 1 tonuna 130 dollar maya qoyurdu, mən isə maya dəyərini 24 dollara endirdim. Bunu nəyin sayəsində bacarıb? Təbii ki, iş təhlükəsizliyi qaydalarını kobud şəkildə pozmaqla. Elə isə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının 176 saylı konvensiyası Türkiyə tərəfindən imzalansa, kömür mədənlərinin sahibləri məhsulun maya dəyərini aşağı salmaqla yox, işçilərin təhlükəsizliyini tam təmin etməklə qürrələnəcəklər. İLO-nun konvensiyası 19 il əvvəl qəbul edilib, amma Türkiyə hələ də bu sənədi imzalamır.