Milyard yarım insan günə cəmi 1 dollarla yaşayır

Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) açıqlamalarına əsasən, hazırda dünyada təqribən 3,7 milyard insan tələb olunan səviyyədə qida qəbul edə bilmir. Ən pisi isə odur ki, bu rəqəm ilbəil artır. Bunun səbəbi dünya bazarlarında əhaliyə təklif edilən ərzağın təlabata adekvat olmamasıdır.

Dünya bazarında enerji daşıyıcılarının bahalaşması, aparıcı ölkələrin maliyyə böhranları, eləcə də əhali sayının çoxalması və s. kimi amillər ərzaq məhsullarının qıtlığı ilə nəticələnir. Son hesablamalara görə, dünyada 852 milyon insan aclıqdan əziyyət çəkir. Bunun 815 milyonu inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşür. Onların sayı son 10 ildə 18 milyon nəfər artıb. 1,2 milyard insan isə gündə cəmi 1dollarla yaşayır. Dünyada 5 yaşlı uşaqların üçdə biri lazımınca qidalana bilmir, aclıqdan əziyyət çəkir. DST-nin müəyyən etdiyi normalara əsasən, qidalanma üçün gündəlik 2600 kilokalori tələb olunur. 1800 kilokalori qidalanma aclıq həddi sayılır.

Ərzaq təhlükəsizliyi nədir?

Qida təhlükəsizliyi – qida məhsullarının, təyinatına uyğun istifadəsi və ya istehlakı zamanı istehlakçıya zərər verməyəcəyinin təminat altına alınmasıdır. Qidanın keyfiyyəti qida təhlükəziliyi amilləri ilə sıx bağlıdır. Bu termin ilk dəfə 1974-cü ildə BMT Baş Assambleyasında gündəmə gəlib. BMT-nin Kənd Təsərrüfatı və Ərzaq Təşkilatı (FAO) mütəxəssislərinin müəyyən etdiyi normalara əsasən, bütün insanlar istənilən vaxt aktiv və sağlam həyat tərzi sürə bilmək üçün kifayət qədər keyfiyyətli qida qəbul etməlidir. Ərzaq təhlükəsizliyinin əsas elementləri bunlardır:

Hər bir vətəndaşın keyfiyyətli qidaya fiziki və iqtisadi çıxış imkanlarının olması;

Ölkənin milli ərzaq sisteminin iqtisadi baxımdan müstəqilliyi, yəni əsas ərzaq malları üzrə ixracdan asılı olmaması;

Etibarlılıq, yəni ərzaq sistemini mövsüm, hava və digər amillərlə bağlı olan risklərdən qorumaq;

Dayanıqlılıq, yəni milli ərzaq sistemini istehsalın genişləndirilməsi rejimində inkişaf etdirmək.

Ərzaq təhlükəsizliyi probleminin kəskin xarakter almasından sonra bu məsələ istənilən dövlət, o cümlədən Azərbaycan üçün milli təhlükəsizliyin ən mühüm tərkib hissələrindən birinə çevrildi.

Aclıq genetik olaraq ötürülür

Yuxarıda sadalanan elementlər təmin edilmədikdə insanlar yoxsulluq və aclıq şəraitində qeyri-sağlam həyat tərzi keçirirlər. Aclıqdan əziyyət çəkən valideyn övladını da öz axrasıyca aparır. İnkişaf üçün lazım olan vitamin və mineralları, əlavə qidaları ala bilməyən körpələrdə ölüm riski artır. Sağ qalanlar isə fiziki cəhətdən zəif və zehni inkişafdan geri qalmış olurlar. Eyni zamanda onlar yetkinlik yaşına çatanda xroniki xəstəliklərə tez yoluxurlar. Bu ehtiyaclar içində hamiləlik mərhələsinə gəlib çatan qadınlar arasında ana və uşaq ölümü qaçılmaz faktdır. Zəif qidalanma üzündən onların dünyaya gətirdiyi uşaqlar az çəkili olur və ölüm halları artır. Sağ qalan uşaqlar da valideynləri kimi aclıq və səfalətdən əziyyət çəkir. Beləliklə, sağlam qidalanmadan məhrum olan bütöv bir nəsil “formalaşır”. Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməməsi fiziki və əqli cəhətdən zəif inkişafa, cəmiyyətdə passiv mövqe və istehsal gücünün az olmasına, sonda isə yoxsulluğun dərinləşməsinə səbəb olur.

Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyi

Azərbaycanda da ərzaq təminatı və təhlükəsiz qida problemləri ciddi şəkildə özünü göstərir. Hazırda ərzaq təhlükəsizliyinə 6 dövlət qurumu nəzarət edir. Bu təcrübə bəzi ölkələrdə də mövcuddur. İngiltərə, Almaniya, Estoniya və Belçikada isə ərzaq təhlükəsizliyini təmin edən və nəzarətdə saxlayan ayrıca bir orqan yaradılıb. Mütəxəssislər ölkəmizdə də prosesə vahid mərkəzdən nəzarət edilməsini vacib sayırlar. Nəzarətçi qurumlardan biri Standartlaşdırma, Meteorologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin 2013-cü ildə apardığı araşdırmalardan bəlli oldu ki, uşaq bağçalarının əksəriyyətinə istifadə müddəti başa çatan ərzaq məhsulları verilib. Digər bir qurum İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinin əməkdaşları isə ötən il ərzində 44,4 ton yararsız qida məhsullarını aşkar edərək tədavüldən çıxarıb. Bu faktlar ərzaq təhlükəsizliyi sahəsində nəzarətin gücləndirilməsini aktuallaşdırır.

İstehlak səbətimizdə nə qədər məhsul var?

Ərzağın keyfiyyəti və təhlükəsizliyi üzrə 2013-cü ildə hazırlanmış qlobal qida təhlükəsizliyi indeksinə görə, Azərbaycan qismən yaxşı ölkələr qrupunda yer alıb. Lakin hələ də ölkədə əhalinin istifadə etdiyi əsas ərzaq məhsullarının istehlak səbəti DST-nin müəyyən etdiyi normalardan xeyli geri qalır. Beynəlxalq normaya görə, bir nəfər il ərzində 70 kq ət, 360 kq süd məhsulları, 120,5 kq kartof, 140 kq tərəvəz və bostan məhsulları, 80 kq meyvə və giləmeyvə, 8,3 kq balıq, 243 ədəd yumurta 36,5 kq şəkər və qənnadı məhsulları qəbul etməlidir. Azərbaycanlıların istehlak səbətində isə ət cəmi 27,8 kq, süd məhsulları 209 kq, kartof 44,2 kq, balıq 5 kq, yumurta 139 ədəd təşkil edir. Qida təminatında əsas yük kənd təsərrüfatı istehsalına düşdüyündən hökumət bu sektorda məhsuldarlığın artırılmasına çalışır.

Proqramın hədəfləri

2008-2015-ci illəri əhatə edən “Əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair xüsusi Dövlət Proqramı” Azərbaycanda aqrar sektorun inkişafı və ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması baxımından mühüm sənəd hesab olunur. Həmin proqrama görə, 2015-ci ilədək ölkə əhalisinin ərzaqla tam və etibarlı təminatına nail olmaq üçün dənli bitkilərin əkin sahələrini 900 min hektara çatdırmaq, 2,8 milyon ton dənli bitkilər istehsal etmək nəzərdə tutulub. Ət istehsalı 340 min tona, süd və süd məhsulları istehsalı 2,4 milyon tona, sənaye üsulu ilə quş əti istehsalı 80 min tona, yumurta istehsalı isə 1,3 milyard ədədə çatdırılmalıdır.

Ölkədə tərəvəz və bostan məhsullarının istehsalı 1,72 milyon ton, kartof 1,12 milyon ton, meyvə 800 min ton olmalıdır. Yağlı bitkilərin əkin sahələrini 135 min hektara, şəkər çuğunduru əkinini isə 20 min hektara qədər artırmaq nəzərdə tutulur. Ümumilikdə yem bitkilərinin əkin sahələri 500 min hektar olmaqla qarışıq yem istehsalını ildə 2 milyon tona çatdırmaq hədəflənib.

Yeni standartlara keçmək lazımdı

Mütəxəssislərin rəyinə görə, Avropa ilə müqayisədə Azərbaycanda məhsuldarlıq ən azı 2 dəfə aşağıdır. Bunun səbəblərindən biri toxumun keyfiyyətsiz olmasıdır. Araşdırmalar göstərir ki, keyfiyyətli toxum məhsuldarlığı 30 faiz artırır. Maddi-texniki baza və gübrələrdən istifadənin zəif olması, aqrar sahələrə ayrılan kreditlərin azlığı, eləcə də istehsal vasitələri və xidmətlərin bahalığı da məhsul istehsalının azalmasına səbəb olur. Sadalanan problemləri aradan qaldırmaq üçün ilk növbədə, qida təhlükəsizliyi ilə birbaşa əlaqədar orqanın yaradılması və nəzarət sisteminin eliminasiya edilməsi təklif olunur. Eyni zamanda müəssisələrin qeydiyyata, sistemin geri izlənə bilinməsi, ilkin şərt proqramlarının (GxP) işlənməsi, risklərin analizi, “İSO 22000” qida təhlükəsizliyi standartının tərcümə edilərək milliləşdirilməsinə də ehtiyac duyulur. Ölkəmizdə ərzaq təhlükəsizliyinin təminatında adıçəkilən Dövlət Proqramının effektiv icrası da mühüm rol oynaya bilər(axar.az).