Astronomlar nəhəng ekzoplanet aşkar etdilər - Yanında da "cırtdan"

Astronomlar kiçik ulduz hərəkətlərini izləyərək nəhəng ekzoplanet aşkar ediblər. 

Yenicag.az xəbər verir ki, bu barədə tədqiqatın nəticəsi “National Institutes of Natural Sciences” elmi jurnalında dərc olunub.

Havaydakı “Subaru” teleskopu ilə çalışan astronomlar uzaq ulduzların ətrafında fırlanan iki diqqətəlayiq obyekt müəyyən ediblər: nəhəng planet və qəhvəyi “cırtdan”. Bu nəticələr OASIS (“Görüntüləmə Sorğusu ilə Sürətləndiricilərin Müşahidəsi”) layihəsinin ilk uğurlarını göstərir. Layihə dəqiq kosmik məlumatları “Subaru”nun güclü görüntüləmə sistemləri ilə birləşdirərək adi halda görmək çox çətin olan dünyaları üzə çıxarır. Bu kəşflər həmçinin NASA-nın yaxın zamanda istifadəyə veriləcək “Roman” Kosmik Teleskopu üçün mühüm addım hesab olunur. “Roman” Yerəbənzər planetləri təsvir etmək üçün yeni alətləri sınaqdan keçirəcək.

Ulduzların yalnız təxminən 1 faizi bugünkü teleskoplarla birbaşa fotoqrafiya edilə bilən nəhəng planetlər və ya qəhvəyi cırtdanlara sahibdir. Bu obyektlər gənc olduqları və hələ də yaranma istiliyindən parladıqları zaman belə, orbitində olduqları ulduzlardan xeyli dərəcədə solğun görünürlər. Nəticədə onların zəif işığı ulduzlarının güclü parlaqlığı ilə üstələnir. Astronomlar üçün uzunmüddətli problem təkcə bu obyektləri görmək deyil, həm də harada axtarmağı bilmək olub.

OASIS bu problemi ən perspektivli hədəfləri daraldaraq həll edir. Sorğu Avropa Kosmik Agentliyinin iki missiyasının – “Hipparcos” və “Gaia” – ölçmələrini təhlil edir. Bu missiyalar görünməyən müşayiətçilərin cazibə qüvvəsi ilə ulduzlarda yaranan kiçik hərəkətləri izləyir. Ulduz görünməz obyekt tərəfindən çəkildiyinə dair əlamətlər göstərdikdə, OASIS “Subaru” teleskopunu ona yönəldir. “Subaru Coronagraphic Extreme Adaptive Optics” (SCExAO) sistemi sayəsində astronomlar son dərəcə dəqiq şəkillər çəkərək bu gizli dünyaları birbaşa fotoqrafiya edə bilirlər.

Yeni kəşflərdən biri “HIP 54515 b” adlı planetdir. O, Şir bürcündə, Yerdən 271 işıq ili uzaqlıqda yerləşən bir ulduzun ətrafında fırlanır. Bu planet Yupiterdən təxminən 18 dəfə böyük kütləyə malikdir və öz ulduzunun ətrafında Günəş sistemimizdə Neptunun məsafəsinə bənzər bir orbitdə hərəkət edir. Lakin Yerdən baxıldıqda planet və ulduzu inanılmaz dərəcədə yaxın görünür. Bu məsafə 100 km uzaqlıqdan bir beyzbol topunu görməyə bənzəyir. SCExAO sisteminin dəqiqliyi sayəsində astronomlar bu çətinliyə baxmayaraq, planeti aydın şəkildə müşahidə edə biliblər.

İkinci obyekt “HIP 71618 B”dir. Bu, Yupiterdən təxminən 60 dəfə böyük kütləyə malik bir qəhvəyi cırtdandır. O, Buğa bürcündə, Yerdən 169 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Qəhvəyi cırtdanlar tez-tez “uğursuz ulduzlar” adlandırılır – çünki onlar ulduzlar kimi formalaşır, lakin nüvələrində nüvə birləşməsini başlatmaq üçün kifayət qədər kütlə toplaya bilmirlər.

“HIP 71618 B” NASA-nın “Roman” Kosmik Teleskopu üçün xüsusilə əlverişli obyekt kimi seçilir. “Roman” qabaqcıl koronqraf sistemlərini sınaqdan keçirəcək texnologiya nümayişi həyata keçirməyə hazırlaşır. Bu alətlər gələcək missiyalar üçün vacibdir, çünki onlar digər ulduzların ətrafında Yerəbənzər planetləri birbaşa təsvir etməyə imkan verəcək. Bu planetlər öz ulduzlarından on milyard dəfə solğun ola bilər. İndiyədək astronomlar bu sınaq üçün bütün ciddi meyarlara cavab verən bir hədəf müəyyən etməmişdilər. “HIP 71618 B” bu boşluğu doldurur: onun ulduzu parlaqdır, qəhvəyi cırtdan ideal mövqedə yerləşir və “Roman” Koronqrafının işlədiyi dalğa uzunluqlarında ulduzuna nisbətən kifayət qədər solğun görünəcək.

Bu kəşflər kosmosdan dəqiq ölçmələri yerüstü qabaqcıl görüntüləmə ilə birləşdirməyin gücünü nümayiş etdirir. Bu koordinasiyalı yanaşma astronomlara ulduz işığında gizlənmiş planetləri və qəhvəyi cırtdanları tapmağa imkan verir. OASIS-in uğuru göstərir ki, yeni nəsil güclü teleskoplar istifadəyə verilsə belə, Subaru Teleskopu astronomik kəşflərdə aparıcı rolunu davam etdirəcək.