“James Webb” kainatın “uşaqlığı”ndan gələn ulduz partlayışını ortaya çıxardı

Dünyanın müxtəlif yerlərindən olan astronomlar erkən kainatı öyrənməkdə mühüm mərhələyə çatıblar. Onlar “James Webb” Kosmik Teleskopundan (JWST) istifadə edərək indiyə qədər müşahidə olunmamış məsafədə supernova aşkar ediblər.

Yenicag.az “UCD Research & Innovation”a istinadən xəbər verir ki, “GRB 250314A” hadisəsində supernova kimi tanınan bu partlayış kainatın cəmi 730 milyon il yaşı olduğu dövrdə baş verib.

Bu onu reionizasiya erasına – ilk ulduzların və qalaktikaların meydana çıxdığı dövrə möhkəm şəkildə yerləşdirir. Müşahidə kosmik tarixin bu formalaşma mərhələsində nəhəng ulduzların həyatlarını necə başa vurduqlarına nadir və birbaşa baxış imkanı verir.

Hadisə əvvəlcə 14 mart 2025-ci ildə kosmik çoxzonal astronomik “Variable Objects Monitor” (SVOM) tərəfindən uzunmüddətli Qamma Şüa Partlayışı kimi tanınan güclü yüksək enerjili radiasiya parıltısı aşkar edildikdən sonra diqqət çəkib. Daha sonra astronomlar Avropa Cənub Rəsədxanasının teleskopundan (ESO/VLT) istifadə edərək mənbənin çox uzaqda yerləşdiyini təsdiqləyiblər.

Həlledici müşahidələr partlayışdan təxminən 110 gün sonra JWST-nin infraqırmızı kamerası vasitəsilə bölgəni hədəfə alması ilə baş verib. Bu görüntülər tədqiqatçılara supernovanın solmaqda olan işığını ev qalaktikasının daha zəif parıltısından ayırmağa imkan verib ki, bu da partlayışın təbiətini təsdiqləmək üçün kritik addım idi.

Məqalənin həmmüəllifi Dr. Antonio Martin Karrillo tapıntının əhəmiyyətini belə izah edib: “Nəhəng ulduzların ölümü ilə qamma şüa partlayışlarını birləşdirən əsas müşahidə, yəni “smoking gun” eyni göy mövqeyində supernovanın ortaya çıxmasıdır. İndiyə qədər öyrənilən, demək olar ki, bütün supernovalar bizə nisbətən yaxın olub, yalnız bir neçə istisna mövcuddur. Bu supernovanın yaşını təsdiqlədikdə kainatın o dövrdə necə olduğunu və hansı tip ulduzların mövcud olub öldüyünü araşdırmaq üçün unikal bir fürsət gördük”.

Ölçmələr göstərir ki, bu uzaq supernova Yerə daha yaxın partlamış və qamma şüa partlayışı ilə əlaqələndirilən məşhur supernova “1998bw” ilə parlaqlıq və spektral xüsusiyyətlər baxımından yaxından uyğun gəlir. Bu oxşarlıq “GRB 250314A”nın arxasındakı ulduzun yaxın kainatda oxşar partlayışlar yaradan nəhəng ulduzlardan ciddi şəkildə fərqlənmədiyini göstərir.

Çox fərqli şəraitdə, o cümlədən daha aşağı metallılıqda formalaşmasına baxmayaraq, ulduz tanış bir şəkildə ölmüş kimi görünür. Məlumatlar həmçinin Superparlaq Supernova kimi daha parlaq partlayış növünü istisna edir.

Bu nəticələr erkən ulduzların bu gün gördüyümüzdən daha parlaq və ya daha mavi partlayışlar yaradacağına dair uzun müddətdir mövcud olan fikri çətinləşdirir. Əksinə, tapıntılar nəhəng ulduzların kosmik zaman boyunca həyatlarını necə başa vurduqlarında təəccüblü bir sabitliyə işarə edir.

Kəşf erkən kainatda ulduz təkamülünü anlamaq üçün mühüm istinad nöqtəsi təmin etsə də, bu partlayışların niyə bu qədər vahid göründüyü barədə yeni suallar da doğurur. Komanda növbəti bir-iki il ərzində JWST ilə yeni müşahidələr aparmağı planlaşdırır.